رسول جهانشاهی، در یاداشت «مقطع بحران زمان آزمون و خطای افراد نیست»، به بررسی زمینه‌های وقوع حوادث می‌پردازد و راهکارهای مدیریت و پیشگیری از بحران را بررسی می‌کند.
متأسفانه در بحران‌ها و حوادث اخیر، نبود یک منبع اطلاع‌رسانی تخصصی و مورد تایید، نه‌تنها مردم را از دریافت اخبار درست محروم کرده، بلکه فضا را برای سوء‌استفاده شایعه‌پردازان و فرصت‌طلبان معاند فراهم می‌کند. این حالت باعث ناآرامی و برهم‌خوردن آرامش هموطنان در سایر نقاط کشور نیز می‌شود. مسئولان باید با مصاحبه‌های صحیح، شفاف و آرامش‌بخش، مردم را از اتفاقات مطلع نموده و اطمینان دهند که همواره در کنار آنان خواهند ماند.
رسانه‌ها نیز نقش بسیار مهمی در این زمینه دارند، آنها می‌توانند پیش از وقوع حادثه با یادآوری ایام بحران، مسئولان را مجاب به انجام وظایف خود به‌ویژه در امر آموزش کنند و حتی با نقد عملکرد مسئولان مربوطه در بحران‌های قبلی می‌توانند علاوه بر نشان‌دادن نقاط ضعف و قوت یک مسئول، مدیران بالادستی را در انتخاب افراد شایسته در مدیریت بحران، هوشیارتر کنند. مقطع بحران، زمان آزمون و خطای افراد نیست، مردم در این زمان هیجان‌زده هستند و امکان اینکه با صحبت‌های هیجانی، عملکرد نیروهای امدادی را ضعیف عنوان کنند، وجود دارد و رسانه باید انتظارات مردم و عملکرد سازمان‌های امدادی را به نمایش بگذارد.
مردم نیز می‌توانند در این زمینه بسیار کمک کنند. آنان باید با فراگیری دوره‌های آموزشی و عمل به آنها در زمان بحران از گسترش آسیب‌ها و تلفات جلوگیری کنند. نوسازی و مقاوم‌سازی ساختمان‌ها خصوصاً در روستاها و بافت‌های فرسوده از دیگر اقدامات موثر هموطنان است. نکته مهم اینکه در زمان بحران سراسیمه و بدون هدف وارد معابر و خیابان‌ها نشده و با ایجاد ترافیک‌های کاذب، مانع امدادرسانی نیروها نشوند؛ به نیروهای امدادی و مسئولان اعتماد داشته باشند و از طریق رسانه‌های مورد تایید به‌ویژه رادیو که رسانۀ زمان بحران است، در جریان اخبار و توصیه‌های لازم قرار بگیرند.
یکی از بزرگترین مشکلاتی که در شهرهایی مانند کرمان در هنگام وقوع زلزله وجود دارد، وجود بافت‌های فرسوده شهرهاست. غالباً این بخش‌ها از ابنیه و ساختمان‌های قدیمی که عمر زیادی دارند تشکیل شده و بسیاری از این ساختمان‌ها که کوچک و در فضایی به هم فشرده هستند، در گذشته براساس اصول معماری و شهرسازی ساخته نشده‌اند. بسیاری از این ساختمان‌ها فوندانسیون و زیرسازی مناسبی نداشته و معابر آنها بسیار باریک است و در صورت بروز زلزله حتی گاهی با لرزشی کوچک با توجه به بافت زنجیره‌ای آنها (همچون بازار تاریخی کرمان) دچار خساراتی می‌شود که باعث مسدود شدن معابر می‌شوند و همین امر باعث اختلال در تردد خودروهای امدادی می‌شود.
گاهی خطرات پس از زلزله، از خود زلزله بیشتر است مانند بی‌احتیاطی هنگام خروج افراد؛ در موارد زیادی افراد به سرعت وارد معابر شده و با خودروهای عبوری برخورد کرده یا هنگام حرکت در پله‌ها به پایین سقوط کرده‌اند. استفاده از آسانسور نیز از عوامل خطرناک است. خطرات شکستگی خطوط انرژی مانند نشت آب که می‌تواند باعث جاری‌شدن زیرآوارها و معابر شود و لوله‌های گاز که می‌تواند باعث انفجار و آتش‌سوزی شود. در برخی زلزله‌های بزرگ دنیا، بخش زیادی از شهر بعد از زلزله دچار آتش‌سوزی می‌شود. البته اقدامات خوبی در زمینه تعبیه سیستم قطع‌کن اتوماتیک در خطوط انرژی انجام شده که باید تکمیل شود.
تراکم جمعیت در شهر کرمان به‌ویژه بافت‌های فرسوده نیز از عوامل افزایش خطر است. مسایل دیگری چون پارک چندلایه و نامنظم خودروها در بخش‌های تاریخی، سقوط درختان، دکل‌ها و تیرهای برق و مخابرات را هم باید به این مسایل اضافه کرد؛ آن وقت می‌بینید در صورت بروز زلزله، با یک بحران مواجه می‌شویم که روند امدادرسانی را با مشکلات زیادی مواجه می‌کند.
پس از زلزله بم بود که سازمان و ساختار مدیریت بحران در کشور به شکل فعلی درآمد، اما لازم است پیام‌ها و پیامدهای آن زلزله را درست و کامل درک کنیم و آن را برای هر گونه بحران احتمالی در کرمان و دیگر شهرهای استان به کار بگیریم.
رسول جهانشاهی
سخنگوی سازمان آتش‌نشانی و خدمات ایمنی شهرداری کرمان
