کرمان دوستدار کودک بشود به سود همه است

اما دریافت برند شهر دوستدار کودک زمانی صورت می‌گیرد که شهر پایلوت، همۀ شاخص‌های مورد نظر یونیسف را محقق کرده باشد؛ دستیابی به این نتیجه نیز مستلزم مشارکت نهادهای دولتی و غیردولتی متعددی در شهر است که هر یک به تناسب حوزۀ فعالیت خود، وظایفی را بر عهده دارند. در گفت‌وگو با «سارا کارگرجهرمی» دبیر ستاد شهر دوستدار کودک شهرداری کرمان، به اقداماتی که تاکنون انجام شده، شاخص‌ها و معیارهایی که در راستای شهر دوستدار کودک باید محقق شود، مزایای دریافت برند CFC یونیسف برای شهر کرمان و جایگاه و وظایف شهرداری و سایر ارگان‌های دولتی و غیردولتی کرمان در این زمینه پرداختیم.
 

شهر دوستدار کودک چه تعریف و ویژگی‌هایی دارد؟
طبق تعریف یونیسف، شهر دوستدار کودک یعنی شهری که حقوق کودک در آن رعایت می‌شود. حق شنیده شدن یکی از این حقوق است به این معنی که کودکان بتوانند ابراز وجود کنند و از نیازهای خود بگویند و حرف‌شان شنیده شود. حق برابری، به این معنی که همۀ کودکان شهر به خدمات برابر دسترسی داشته باشند و برای مثال بتوانند از آموزش باکیفیتی برخوردار شوند؛ جدای از جنسیت، قوم و نژاد و محل زندگی خود به فرصت‌های برابر دسترسی داشته باشد. کودکان باید در امنیت کامل باشند، بتوانند در یک محیط بدون آلودگی، پاکیزه و ایمن که در آن تهدیدی برای کودک وجود نداشته باشد، زندگی کنند و به فضای سبز دسترسی داشته باشند. کودکان باید بتوانند در اجتماع و شهری که در آن زندگی می‌کنند، مشارکت داشته باشند، با دیگر کودکان تعامل داشته باشند و مکان‌هایی برای بازی و تفریح در اختیار داشته باشند.

ایدۀ «شهر دوستدار کودک» از چه زمانی و با چه هدفی شکل گرفت؟
ابتکار شهر دوستدار کودک از سال 1996 شکل گرفت. بیشتر جمعیت دنیا به سمت شهرنشینی می‌رود و بیش از 50 درصد مردم دنیا شهرنشین شده‌اند؛ در سبک‌های قدیم زندگی، کودکان می‌توانستند با قرار گرفتن در فضاهای طبیعی یک‌سری مهارت‌ها را کسب کنند اما در زندگی شهری چنین اتفاقی نمی‌افتد. در اکثر شهرها حق شهروندی کودک دچار چالش شده است. برای حل این مسایل، یونیسف به‌عنوان صندوق حمایت از حقوق کودکان، دنبال این رفته که متولیان محلی شهرها، کودک و حقوق او را در برنامه‌ریزی‌های خود در نظر بگیرند. در کرمان بیش از 38 درصد جمعیت زیر 19 سال دارند. هر یک از رده‌های سنی زیر 19 سال نیازهای خاصی دارند. کودک با چهار محیط خانواده، دوستان، آشنایان و محیط‌های آموزشی در ارتباط است که البته با شرایط ناشی از کرونا از حضور در محیط‌های آموزشی تقریباً محروم شده؛ اما با محیط شهری مانند محیط خانوادگی تقریباً همیشه در ارتباط است. محیط شهری باید زمینه‌های رشد جسمی و خلاقیت کودک را فراهم کند و به سلامت روان کودک اهمیت دهد. زندگی بدون آلودگی حق کودک است. آلودگی‌های زیست‌محیطی موجب آسیب‌های جسمی و روانی برای کودک می‌شود. 
 

شهرداری ابتکار عمل تبدیل کرمان به شهر دوستدار کودک را به دست گرفته است؛ نقش و وظیفۀ شهرداری در این رابطه تا چه حد است؟ چه ارگان‌های دیگری در زمینۀ شهر دوستدار کودک وظیفه و نقش دارند؟
مسئولیت هماهنگی نهادهای مرتبط با کودک در زمینۀ ایجاد شهرهای دوستدار کودک و همچنین بخشی از وظایف مرتبط با حوزۀ شهری و اجتماعی شهرهای دوستدار کودک به عهدۀ شهرداری‌هاست؛ ازجملۀ این وظایف، ایمن‌سازی مسیرها، فراهم کردن امنیت کودکان در حمل‌ونقل عمومی، افزایش سرانۀ فضاهای تفریحی، آموزشی و اجتماعی کودک‌محور، مناسب‌ و استانداردسازی فضاهای کودک‌محور، ایجاد و راه‌اندازی اتاق‌های مادر و کودک، برگزاری جشنواره‌های فرهنگی، ایجاد سراهای کودک، ایجاد فرصت‌های آموزشی ویژۀ کودک، خانواده و شهروندان با محوریت حقوق کودکان، توسعۀ فضاهای فرهنگی، اجتماعی، ورزشی و هنری ویژۀ کودکان و راه‌اندازی و توسعۀ مراکز آموزش‌های زیست‌محیطی است. علاوه بر شهرداری‌ها کلیۀ نهادهای مرتبط با حوزۀ کودک اعم از نهادهای رسانه‌ای، مطالعاتی و عملیاتی نیز وظایفی به عهده دارند؛ ازجمله صداوسیما، رسانه‌های محلی، بهزیستی، فرهنگ و ارشاد اسلامی، دانشگاه علوم پزشکی، آموزش و پرورش، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، کانون مهدهای کودک، دانشگاه‌ها، نیروی انتظامی، سازمان محیط زیست، استانداری، آموزش فنی و حرفه‌ای، سمن‌ها، خیریه‌ها و مراکز حمایتی، اصناف، میراث فرهنگی، دادگستری، زندان‌ها، اتباع خارجه و مرجع کنوانسیون حقوق کودک. برای نمونه، علاوه بر شهرداری، بسیاری از نهادها می‌توانند در آموزش کودکان و فرهنگ‌سازی در زمینۀ ترافیک و تأمین امنیت مشارکت داشته باشند. در زمینۀ ارتقای کیفیت آموزش و گسترش آن برای تعداد بیشتری از کودکان شهر نقش داشته باشند. در کشورهای توسعه‌یافته ارائه آموزش‌های ویژه به کودکان سه سال به بالا اجباری شده است. ما هم باید این آموزش‌ها را جدی بگیریم و کودک را رها نکنیم. اگر کودک آموزش‌های لازم را در زمان درست دریافت کند، در آینده می‌تواند یک فرد ایده‌پرداز، خلاق و موفق باشد. یکی از اقداماتی که شهرداری به‌عنوان متولی امور خدماتی شهر در راستای شهر دوستدار کودک انجام می‌دهد، ارائه چنین آموزش‌هایی در قالب‌های مختلف ازجمله فرهنگ‌سراهاست.
یونیسف می‌گوید در شهرهای دوستدار کودک، همۀ ارگان‌ها، سمن‌ها و نهادهای دولتی و مردمی باید در راستای تحقق اهداف شهر دوستدار کودک مشارکت کنند. طبق دستورالعمل وزارت کشور در این رابطه و کنوانسیون حقوق کودک، شهرداری‌ها متولی تشکیل شورای سیاست‌گذاری هستند؛ اعضای شورای سیاست‌گذاری شامل دادگستری، بهزیستی، صداوسیما، رسانه‌ها، دانشگاه علوم پزشکی و دانشگاه‌ها، کانون مهدهای کودک، هلال احمر و کانون پرورش فکری و همۀ نهادهای مرتبط با کودک هستند. 

حالا که شهر کرمان در بین بیش از صد شهر متقاضی، به‌عنوان یکی از 12 شهر پایلوت دوستدار کودک انتخاب شده، چه تعهداتی دارد و چه کارهایی را به‌طور مشخص در راستای تحقق اهداف شهر دوستدار کودک باید انجام دهد که به‌طور رسمی، یکی از شهرهای دوستدار کودک در جهان معرفی شود؟
قرار است از میان 12 شهر پایلوت، براساس عملکرد و برنامه‌هایی که در طول 18 ماه دارند، درنهایت چهار شهر به‌عنوان شهر دوستدار کودک انتخاب شوند. یونیسف تأکید دارد همۀ برنامه‌ریزی‌هایی که برای کودک انجام می‌شود، باید مشارکت‌محور باشد و خود کودکان نیز در آنها نقش داشته باشند. برای تبدیل شدن به شهر دوستدار کودک باید برنامه‌های موردنظر یونیسف اجرا شود؛ یونیسف پروژه‌هایی را که در شهرها برای کودکان اجرا می‌شود، بررسی می‌کند. برنامه‌ها باید در راستای رفع تبعیض و برابری همۀ کودکان، مشارکت دادن آنها در تصمیم‌گیری‌ها و برنامه‌ها و افزایش امنیت کودکان و ترویج فضای شادی و نشاط در شهر باشد. 

چطور می‌توان مردم را با طرح شهر دوستدار کودک و نقش و وظیفه‌ای که آنها در این رابطه دارند، آشنا کرد؟
خوشبختانه علاوه بر رویکردهای جدید در برنامه‌ریزی‌های شهری، قانون حمایت از کودکان نیز به‌تازگی مصوب شده و باید درخصوص حقوق کودک اطلاع‌رسانی شود. شهروندان باید بدانند که آنها چه وظایفی در قبال کودک دارند؛ خود کودکان نیز باید با حقوق‌شان آشنا شوند. لازم است برای مهدهای کودک و مراکز پیش‌دبستانی به‌طور ویژه برنامه‌ریزی شود. وقتی کودک به حق خود آگاه باشد، می‌تواند از خود دفاع کند. شهروندان نیز وقتی از حقوق کودکان آگاه باشند و موارد کودک‌آزاری را بدانند، با مشاهدۀ چنین مواردی حساس می‌شوند؛ البته اهرم قانونی هم باید اینقدر محکم باشد که خطا را در افراد کاهش دهد، داشتن پشتوانۀ قانونی مهم است. کودکان قشر بی‌صدا و ناتوان در دفاع از حقوق خود هستند. طبق قانون، افراد از سن 18 سالگی می‌توانند به مراجع قضایی مراجعه کنند؛ بنابراین کودکان آسیب‌پذیرترین قشر در جامعه هستند و اینکه آنها به حقوق خود واقف باشند، بسیار مهم است. 

از زمان انتخاب کرمان به‌عنوان شهر دوستدار کودک حدود سه ماه می‌گذرد، در این مدت چه کارهایی برای تحقق شهر دوستدار کودک انجام شده است؟
علاوه بر تشکیل جلسۀ شورای سیاست‌گذاری، جلساتی با حضور شهردار و مشاوران ایشان برای سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی تشکیل شده و در حال تدوین وظایف واحدهای تابعۀ شهرداری در این خصوص هستیم. یک جلسۀ شورای سیاست‌گذاری در سال گذشته داشتیم که در آن جلسه مصوب شد پنج پارک اختصاصی کودک در مناطق پنج‌گانۀ شهر کرمان تأسیس شود. با توجه به ویژگی‌های هر گروه سنی که مخاطب این پارک‌ها هستند، طراحی خاصی در نظر گرفته می‌شود. علاوه بر اینکه با دستور شهردار محترم مقرر شده ردیف بودجۀ جداگانه‌ای درخصوص پروژه‌های مربوط به کودکان اختصاص یابد، در پی آن هستیم که در بودجۀ سال آیندۀ شهرداری، سهمی برای کودکان در نظر گرفته شود و ساختار و استانداردهای شهرسازی در این زمینه تدوین و ابلاغ شود. معاونت شهرسازی و معاونت فرهنگی و اجتماعی شهرداری تاکنون همکاری ویژه‌ای داشته‌اند. با دستور شهردار محترم جانمایی اتاق‌های مادر و کودک نیز توسط معاونت محترم خدمات شهری در حال انجام است. همچنین به‌منظور برپایی کارگاه‌های آشنایی با پیمان‌نامۀ حقوق کودک، جلسات و مذاکرات متعددی با معاونت منابع انسانی انجام شده است.

برای انتخاب کرمان به‌عنوان شهر دوستدار کودک چه شرایطی لازم بود و چه کارهایی انجام شد؟
در مرحلۀ اول فرم‌های مربوطه ازسوی وزارت کشور جهت اعلام کاندیداتوری شهرداری‌ها ارسال شد و در پی آن بیش از صد شهر اعلام آمادگی کردند؛ از میان آنها 75 شهر به مرحلۀ بعد رسیدند و 45 شهر که مدارک‌شان کامل‌تر بود، به مرحلۀ ارزیابی نهایی راه یافتند. در مرحلۀ نهایی ارزیابی توسط کمیتۀ ملی هماهنگی شهرهای دوستدار کودک، متشکل از نمایندۀ امور بین‌الملل وزارت کشور، سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌ها و نمایندۀ یونیسف در ایران انجام شد و 12 شهر ازجمله کرمان به‌عنوان شهر پایلوت دوستدار کودک انتخاب شدند. طی دو سال گذشته در برنامه‌های مختلف شهرداری توجه ویژه‌ای به کودکان شده که معیارهای ارزشمندی برای انتخاب شهرهای پایلوت دوستدار کودک بود؛ برای مثال از اقدامات ارسالی شهرداری می‌توان به اقدامات حوزۀ معاونت فرهنگی و اجتماعی شهرداری اشاره کرد که حدود 300 عنوان کارگاه با عنوان موضوعات مرتبط با کودکان برگزار شده بود که در گزارش به یونیسف اعلام شد. براساس ارزیابی اولیه، بیشترین امتیاز شهر ما از بخش‌های زیرساختی و کمترین امتیاز از بخش مشارکت کودکان بود که در برنامه‌ریزی‌های بعدی باید جبران شود. در تهیۀ گزارش اولیه، نهادهایی ازجمله دانشگاه شهید باهنر، دانشگاه علوم پزشکی، نیروی انتظامی، کانون پرورش فکری و کمیتۀ امداد با ارائه گزارش از فعالیت‌هایی که در حوزۀ کودک انجام داده‌اند، با ما همکاری کردند. امیدوارم از این پس نیز همۀ ارگان‌های دولتی کرمان در راستای تحقق شهر دوستدار کودک، همکاری لازم را داشته باشند و سهم خود را در زمینۀ پاسداشت حقوق کودکان ادا کنند تا با همکاری و همراهی همه، کارهای بزرگی برای کودکان شهر انجام شود. 

برنامه‌ای برای استفاده از دانش کارشناسان علوم اجتماعی و متخصصانی که حوزۀ کودک و حقوق کودک فعال هستند، دارید؟
بله جلساتی هم با متخصصان علوم اجتماعی داشتیم. با اساتید معماری فعال در حوزۀ کودک که در این زمینه صاحب تجربه و ایده هستند، ارتباط گرفته‌ایم. خوشبختانه نتایج مثبتی داشته و هنوز هم به مشورت و همکاری کارشناسان و متخصصان حوزۀ کودک نیاز داریم و این ارتباط برای ما خیلی مهم و اثرگذار است.

می‌توان از تخصص و ظرفیت هنرمندان شهر و ایده‌ها و نظرات آنها برای پیشبرد اهداف شهر دوستدار کودک و ترویج و نهادینه کردن حقوق کودک در جامعه استفاده کرد؛ در این زمینه آیا هماهنگی و برنامه‌ریزی شده است؟
در این زمینه هم جلساتی گذاشته‌ایم و برای جلب مشارکت هنرمندان نیز فراخوان خواهیم داد. تا امروز هم خیلی از هنرمندان اعلام آمادگی کرده و برنامه‌هایی را به شهرداری ارائه کرده‌‌اند. برای دیدار با فرهیختگان و فعالان حوزۀ کودک و استفاده از نظرات آنها برنامۀ ویژه‌ای داریم.

برای تحقق شهر دوستدار کودک چه ابزارهایی نیاز است و در چه بازۀ زمانی می‌توانیم بگوییم کرمان شهر دوستدار کودک شده است؟
بعد از انتخاب کرمان به‌عنوان یکی از 12 پایلوت تفاهم‌نامۀ سه‌جانبه‌ای بین شهرداری، وزارت کشور و یونیسف امضا می‌شود و پروتکل‌ها در اختیار شهرداری کرمان قرار می‌گیرد. این طرح یک برنامۀ چندساله است و در 12 تا 18 ماه اول آن باید تحلیل و ارزیابی از وضعیت کودکان شعر تهیه شود تا براساس آن برنامۀ عملیاتی تدوین شود. براساس زمان‌بندی یونیسف و استاندارد شدن همۀ شرایط حداقل حدود سه تا پنج سال طول می‌کشد که شهر کرمان به عنوان دوستدار کودک معرفی شود. به این منظور ابتدا باید ساختار تشکیلاتی مناسب، بودجه و برنامه‌های عملیاتی شکل گیرد. در خصوص تحلیل و ارزیابی و تهیۀ اطلس کودکان شهر نیز اطلاعاتی از قبیل ویژگی‌های جمعیتی کودکان در مناطق و محلات شهر، نحوۀ توزیع فضاهای آموزشی، پراکنش جمعیتی کودکان، کیفیت زندگی آنها نحوۀ بهره‌مندی از خدمات، وضعیت سلامت جسمی و روانی، امنیت حمل و نقل عمومی برای کودکان، مشارکت آنها، رسیدگی به کودکان خاص و بسیاری موارد دیگر باید تهیه و تدوین شود.

انتخاب و معرفی کرمان به‌عنوان شهر دوستدار کودک چه مزایایی برای شهر ما خواهد داشت؟
تبدیل شدن کرمان به‌عنوان شهر دوستدار کودک به نفع همه است، نه‌فقط کودکان. قرار گرفتن در شبکۀ جهانی شهرهای دوستدار کودک و دریافت نشان CFC یونیسف، اتفاق بزرگی است و برندی است که کرمان را به‌عنوان یک مقصد گردشگری امن در دنیا مطرح می‌کند. درواقع یک معاملۀ برد-برد است؛ از یک طرف کودکان ما فضای زیست امن‌تر و استانداردتری خواهند داشت و از طرفی منافع قرار داشتن در زمرۀ شهرهای دوستدار کودک متوجه همۀ اقشار جامعه می‌شود. شهر دوستدار کودک شهری است که در آن حقوق کودک رعایت می‌شود و این مهم‌ترین حسن و ویژگی آن است. شهری که برای کودک امن باشد، برای بقیۀ ساکنانش هم شهر خوبی خواهد بود. همۀ شهرها معیارهای شهر دوستدار کودک را ندارند و دریافت این برند، شهر کرمان را شاخص می‌کند. همچنین در صورت دریافت نشان CFC، یونیسف امکان خواهرخواندگی با سایر شهرهای دوستدار کودک در جهان و تبادل تجربیات با آنها را برای ما فراهم خواهد کرد. در راه رسیدن به اهداف شهر دوستدار کودک، علاوه بر نهادهای دولتی و مردمی مرتبط، رسانه‌ها، دانشگاهیان و اصناف هم می‌توانند مشارکت خوبی داشته باشند. یونیسف می‌گوید که رسانه‌ها می‌توانند در زمینۀ حقوق کودک هم‌صدایی ایجاد کنند. ضرورت توجه به حقوق کودک باید به‌عنوان یک نیاز در جامعه جا بیفتد. توجه به حقوق کودک، بها دادن به آیندۀ خودمان است. کودکانی که در کودکی از آموزش‌های خاصی برخوردار می‌شوند در بزرگ‌سالی شرایط زندگی ایده‌آل‌تری خواهند داشت. سرمایه‌گذاری برای دوران کودکی پربازگشت‌ترین سرمایه‌گذاری است.