چرا کاهش مصرف پلاستیک در دوران همه‌گیری کرونا از همیشه ضروری‌تر است؟
کرونا می‌رود اما پلاستیک نه!
مهسا علی‌بیگی (روزنامه‌نگار و پژوهشگر توسعۀ پایدار)- فهمیدن این‌که در دوران همه‌گیری ویروس کرونا استفاده از پلاستیک‌های یک‌بار مصرف افزایش یافته، خیلی سخت نیست. کافی است عادات یک روز از زندگی روزمره‌مان را مرور کنیم؛ قبل از شیوع کرونا خبری از دستکش‌های یک‌بار مصرف آشپزخانه یا دستکش‌های لاتکس و وینیل برای از خانه بیرون آمدن نبود، اما حالا حتی اگر تمامی مراجع ذی‌صلاح اعلام کنند، شستن مکرر دست‌ها با آب و صابون مفیدتر از پوشیدن دستکش است باز هم ته‌دل ما وقتی قُرص می‌شود که مراقبت از سلامتی‌مان در برابر ویروس منحوس را به دستکش‌های نایلونی بسپاریم.
قبل از کووید ۱۹ حتی آن‌ها که اعتقادی به حذف پلاستیک یک‌بار مصرف نداشتند، پلاستیک‌های خریدشان را دور نمی‌انداختند و آن‌ها را در کُنج و گوشه‌ای که مخصوص دپوی پلاستیک‌های مچاله‌شدۀ خرید بود، نگهداری می‌کردند تا در هنگام نیاز دوباره به چرخۀ مصرف برگردانندشان. حالا اما با دانستن این‌که ویروس تاج‌دار، عاشق سطوح صاف و بدون خلل‌وفرج است، آوردن پلاستیک‌های خرید به داخل خانه، حکم پوشیدن جلیقۀ انتحاری را دارد و همۀ پلاستیک‌های خرید، وارد خانه نشده به سطل زباله می‌روند. (زهی آنان که این پلاستیک‌ها را از سایر زباله‌ها جدا می‌کنند!)
قبل از پاندمی کرونا، پلاستیک محبوب بود اما محتوم نه! حالا اما ایمن بودن هر چیزی را که بخواهند نشان دهند آن را مزین می‌کنند به حضور نوعی از انواع پلاستیک یک‌بار مصرف.
اما پلاستیک از جهات بسیاری آن نجات‌دهنده‌ای که فکر می‌کنیم، نیست. پلاستیک یک مادۀ مصنوعی است که در طبیعت می‌ماند، به‌خاطر قدرت و استحکامش خُرد می‌شود اما تجزیه نه؛ ابعاد بزرگ‌ترش می‌تواند گریبان‌گیر حیات‌وحش شود و صحنه‌هایی دل‌خراش از گیر کردن سر و بدن پرندگان و فوک‌ها در داخل پلاستیک‌ها را بیافریند و ابعاد کوچک‌ترش وارد بدن آبزیان شود و به غذای خودمان راه پیدا کند. تازه‌ترین آماری که از دورریز پلاستیک در نشریۀ «نشنال جئوگرافی» خواندم، حکایت از این داشت که سالانه حدود هشت میلیون تن زبالۀ پلاستیکی به اقیانوس‌ها ریخته می‌شود. برای این‌که این عدد برای خواننده جا بیفتد نشنال جئوگرافی تصویری آخرالزمانی از قرار گرفتن این همه زباله در کنار هم ارائه کرده بود. گزارش این نشریه می‌گفت این حجم زبالۀ پلاستیکی یعنی این‌که در تمام سواحل دنیا در فواصلی ۳۰ سانتی‌متری از هم پنج کیسۀ زباله چیده باشید! آمار همین گزارش می‌گفت تولید پلاستیک در سال‌های اخیر به‌صورت تصاعدی افزایش یافته و از 2.3 میلیون تن در سال 1950 به 448 میلیون تن در سال 2015 رسیده است و پیش‌بینی می‌شود تولید این راحت‌الحلقوم خطرناک تا سال 2050 دو برابر شود. نکتۀ جالب این‌که در این تخمین، شیوع ویروس کرونا و افزایش میزان استفاده از پلاستیک در این دوران در نظر گرفته نشده بود.
این تخمین شاید حتی کمی خوش‌بینانه بود و تصور می‌شد تا سال ۲۰۵۰ برخی از کشورها که مصرف پلاستیک یک‌بار مصرف را محدود کرده‌اند، بتوانند از اوج‌گیری موج مصرف پلاستیک جلوگیری کنند. کسی فکرش را هم نمی‌کرد که یک ویروس از بازار تره‌باری در شرقی‌ترین گوشۀ دنیا قد علم کند و بتواند قوانین مرتبط با محدودیت استفاده از پلاستیک را به حالت تعلیق درآورد. تا همین جای قضیه که بنا به آخرین آمار ۱۷ میلیون نفر از ساکنان کرۀ خاکی به ویروس کرونا مبتلا شده‌اند، انگلستان، ایالات متحده امریکا و برخی کشورهای آسیای جنوب‌شرقی ممنوعیت استفاده از کیسه پلاستیک هنگام خرید را لغو کرده‌اند و این موضوع بسیاری از فعالان محیط‌زیست را نگران کرده است.
در کنار نگرانی فعالان محیط‌زیست از جاری شدن سیل زباله‌های پلاستیکی در آینده‌ای نزدیک، سایر فعالان اجتماعی نیز از آمدن این سیل نگران هستند. برای مثال فعالانی که در حوزۀ حقوق کودکان کار و کودکان زباله‌گرد فعالیت می‌کنند، از به خطر افتادن سلامتی این کودکان ابراز نگرانی می‌کنند، چراکه حالا دیگر پلاستیک به‌راحتی در دستۀ زبالۀ عفونی قابل تقسیم‌بندی است.
اما بد نیست حالا که همۀ عیب‌های پلاستیک را برشمردیم از هنرش هم در این دوران ویروس‌زده بگوییم؛ پلاستیک کمک بزرگی به بخش بهداشت و درمان می‌کند. دستکش‌ها، کاورهای پلاستیکی، انواع پلاستیکی که در ماسک‌ها استفاده می‌شود و... اگرچه درنهایت میزان زبالۀ پلاستیکی را افزایش می‌دهد اما می‌تواند جان قهرمانان سلامت را حفظ کند. به همین دلیل است که مسئولیت ما در کاهش مصرف پلاستیک یا حذف آن در دوران همه‌گیری کرونا بیشتر می‌شود؛ ما می‌توانیم پلاستیک را حذف کنیم تا آن بخشی که نمی‌تواند آن را حذف کند و ناگزیر از مصرف آن است، بتواند با نگرانی کمتر از به خطر انداختن محیط‌زیست، پلاستیک مصرف کند. اما چگونه مصرف را کمتر کنیم؟ این‌ها توصیه‌هایی است که مبنای آن بیشتر تجربۀ زیستۀ نگارنده و دوستان و هم‌مسلک‌هایش است و بسیار کاربردی است:
۱- پیش و بیش از هر چیز مصرف‌تان را کم کنید: از هر فعال زیست‌محیطی درست‌ودرمانی که سوال کنید اولین پیشنهادش برای انتخاب یک سبک زندگی زیست‌محیطی، کاهش مصرف است. وقتی از خریدهای غیرضروری‌تان می‌زنید، ناخودآگاه بخش اعظمی از پلاستیک مصرفی‌تان را حذف می‌کنید.
۲- پارچه را جایگزین پلاستیک کنید: ماسک و دستکش پارچه‌ای خیلی راه‌گشا هستند. از وقتی رییس سازمان بهداشت جهانی اعلام کرد که ماسک‌های پارچه‌ای سه‌لایه برای مراقبت در برابر ویروس کاربرد دارد، با خیال راحت از ماسک پارچه‌ای استفاده می‌کنم. کلا از دستکش استفاده نمی‌کنم، اما شما اگر اصرار به استفاده دارید، دستکش پارچه‌ای گزینۀ خوبی است. ماسک و دستکش باید پس از استفاده، ضدعفونی شوند و برای این کار پهن کردن زیر آفتاب جان‌دار کرمان بهترین گزینه است. کیسه‌های پارچه‌ای خرید هم می‌توانند جایگزین پلاستیک خرید شوند و به همین ترتیب ضدعفونی.
۳- آب معدنی نخرید: به‌جای آن قمقمۀ خودتان را پر از آب کنید و با خود ببرید؛ هم زیست‌محیطی است و هم بهداشتی.
۴- فله خرید کنید: خرید فله موادغذایی در کیسه‌های توری و بعد انتقال به ظرف مخصوص نگهداری آن‌ها مصرف پلاستیک را به‌شدت کاهش می‌دهد. نگران حضور ویروس در مواد غذایی نباشید، با پختن ویروس از بین می‌رود.
۵- چند بار استفاده کردن از پلاستیک‌ها: بله! درست فهمیدید، نه‌تنها خود من بلکه خیلی از کسانی که دوستدار محیط‌زیست هستند هم ممکن است از پلاستیک استفاده کنند. مهم این است که تا جایی که می‌توانیم مصرف پلاستیک را کم کنیم. اگر نمی‌توانیم به‌طور کامل پلاستیک را حذف کنیم، حداقل با شست‌وشو یا ضدعفونی در مقابل آفتاب، پلاستیک‌های‌مان را چندبار مصرف کنیم.
کافی است یکی از این تجربه‌ها را امتحان کنید تا مطمئن شوید پلاستیک آن‌قدرها هم که فکر می‌کنید ضروری نیست. در ضمن هرگز فراموش نکنید کرونا بالاخره روزی می‌رود اما پلاستیک نه!
