اشاره: یکی از مراقبت‌های ویژه‌ای که گیاهان فضاهای سبز به‌ویژه درختان و درختچه‌های زینتی در طول دوره‌ی رشدی خود نیاز دارند و از مهم‌ترین آن‌ها نیز به‌شمار می‌رود، هرس درختان است.
هَرَس، علم و هنر قطع کامل یا جزییِ اندام‌های مختلف گیاهی است که باعث تنظیم و کنترل رشد، گل‌دهی و میوه‌دهی می‌شود و با کمک آن اسکلت قوی، سالم و شکل مناسب در سال‌های اولیه‌ی رشد در خزانه و یا محل اصلی ساخته می‌شود.
نگه‌داری اندازه‌ی درخت در حد مطلوب، حذف شاخه‌های خشکیده، بیمار، ضعیف و شکسته، حذف شاخه‌های مزاحم، خلوت کردن قسمت داخلی تاج درختان به‌منظور تهویه‌ی داخل تاج درخت، رسیدن نور به قسمت‌های داخلی و مقاومت گیاه نسبت به وزش باد و طوفان یا برف سنگین و تحریک گل‌دهی و میوه‌دهی و جوان‌سازی درختان و درختچه‌های مسن از مهم‌ترین دلایل هرس درختان است.
به بهانه‌ی آغاز سربرداری درختان نارون بولوار جمهوری‌اسلامی توسط شهرداری کرمان، با مهندس غلامرضا برادران، عضو هيأت علمي دانشگاه و مسئول بخش تحقيقات گياه‌پزشکي مرکز تحقيقات کشاورزي و منابع طبيعي استان کرمان، به گفت‌و‌گو نشستیم.
• آقاي مهندس! اين روزها در گوشه‌وکنار شهر کرمان شاهد هرس و سربرداری درختان هستيم که تصور اشتباهي مبني بر قطع بي‌جهت درختان ايجاد شده است؛ لطفا بفرماييد هرس براي چه و به چه منظوري انجام مي‌شود؟
اگر به‌صورت کلي بررسي کنيم، هرس درختان به دو صورت باغباني و هرس گياه‌پزشکي انجام مي‌شود که هرس باغباني براي فرم‌دهي، افزايش محصول و بهبود وضعيت گياه بوده و براساس اصول باغباني است، ولي در مواردي که درختان دچار مشکلاتي ازجمله آفت و بيماري مي‌شوند، براساس اصول گياه‌پزشکي بايد شاخه‌هايي را بيش از هرسي که در باغباني توصيه مي‌شود، هرس کرد تا منابع آلودگي از بين برود.
• هرس درختان در چه فصولي انجام مي‌شود و چه لزومي دارد که شاخه‌هاي درختان قطع شود؟
هرس و به اصطلاح سربرزني، باید در زمان‌هاي خاصي و به نحوه‌ي خاصي انجام شود و هرس کردن باغباني نه‌تنها اقدامي براي فرم دهي درختان اعم از زينتي و ميوه‌اي است؛ بلکه در کنار آن به هرس گياه‌پزشکي هم توجه شده است. کاري که در حال حاضر براي درختان مختلف در سطح شهر کرمان انجام مي‌شود، هرس باغباني است که هرساله براي فرم‌دهي و شکل‌دهي انجام مي‌گيرد، اما موضوع ديگري که با آن مواجه هستيم، هرس گياه‌پزشکي است که با توجه به آفت و بيماري‌هاي متفاوتي که در درختان مختلف در شهر به‌وجود آمده است، به‌طور جدي مدنظر قرار گرفته که بخشي از آن، بريدن شاخه‌هاي درختان است که چاره‌اي هم جز آن نيست.
• اين آفت‌ها و بيماري‌ها چه هستند و بيش‌تر کدام نوع از درختان شهر را گرفتار کرده‌اند؟
اين آفت‌ها موجب وارد شدن خسارت‌هاي زيادي به درختان شده و بيش‌تر درختان نارون را درگير کرده است. از مهم‌ترين اين آفت‌ها، آفت سوسک چوب‌خوار و سارتاست که البته بايد به آن قارچ‌هاي تاقچه‌اي را نيز اضافه کرد که در مدت چند سال گسترش زيادي داشته و به درختان نارون آسيب جدي وارد کرده است.
• براي مبارزه با اين آفت‌ها چه بايد کرد؟
براي مبارزه با اين آفات در درختان نارون، باید شاخه‌هاي آلوده هرس و معدوم شود؛ بنابراين، در بسياري از مواقع زماني‌که آفت زياد باشد، بايد هرس شديد انجام شود و حتي در درختاني که آلودگي بيش از حد در آن‌ها وجود دارد و امکان نجات اين‌گونه درختان غيرممکن است؛ حذف و قطع درخت راه‌حل نهايي است.
• بيش‌ترين خسارت مربوط به کدام آفت است؟
درختان نارون در شهر کرمان در حال حاضر دچار يک آفت و يک بيماري جدي هستند که بيش‌ترين خسارت مربوط به سوسک سارتاست و در مرحله‌ی بعد بيماري قارچ تاقچه‌اي هم در حال آسيب زدن به درختان است. براي از بين بردن اين آفت و بيماري خطرناک، بايد در کنار اقدامات ديگر، هرس کردن درختان نیز به‌طور جدي در دستور کار قرار گیرد.
• آفت‌هايي که در حال حاضر به درختان نارون خسارت وارد کرده‌اند، چگونه به‌وجود آمده‌اند؟
آفت چوب‌خوار و سوسک سارتا، جزء آفت‌هايي هستند که با ضعيف شدن درخت به آن حمله‌ور مي‌شوند؛ پس اگر سوسک چوب‌خواري به درخت حمله کند، نشان‌دهنده‌ي وجود ضعف در درخت است و اين وضعيت زماني به‌وجود مي‌آيد که درخت با مشکلاتي در زمينه‌ي آبياري، تغذيه و هواي نامناسب مواجه شود.
• در مورد شرايطي که باعث ضعيف شدن درخت مي‌شود، بيش‌تر توضيح دهيد؟
مثلاً در زمينه‌ي آب مي‌توان هم به ميزان آب و هم کيفيت آن اشاره کرد و در بعضي مواقع خاک نيز به‌گونه‌اي است که کيفيت لازم براي تغذيه‌ی درخت را ندارد؛ البته يکي از مواردي که طي سال‌هاي گذشته تأثير نامطلوبی بر روي درختان نارون گذاشته، شرايط اقيلمي، خشک‌سالي‌هاي متوالي و گرم شدن هواست که مشکلاتي براي فضاي سبز و به‌خصوص درختان نارون ايجاد کرده است؛ به اين عوامل، سن درختان را هم بايد اضافه کرد که هرچند مي‌تواند در بروز آفت تأثيرگذار باشد، اما چندان محسوس و قابل ذکر نيست.
• آيا مي‌توان با اين آفات مبارزه کرد؟
بله، وجود اين آفات و مشکلات به‌وجود آمده‌ي ناشي از آن، به اين معني نيست که ما نمي‌توانيم کاري بکنيم؛ بلکه برعکس مي‌توانيم با اقدامات فشرده، مداوم و چندساله، با اين آفت مبارزه کنيم. مثلاً در خصوص سوسک سارتا، بايد کاري مداوم انجام دهيم و با اقدامات کوتاه‌مدت يک‌ساله نمي‌توان آن را از بين برد و شايد دو يا سه سال زمان نياز باشد تا بتوان حداقل درختاني که آفت و آلودگي کم‌تري دارند را حفظ کرد. اين مهم مستلزم آن است که درکنار اقدامات گياه‌پزشکي، مبارزه‌ي فيزيکي و شيميايي نيز انجام شود و بعد از آن، زماني که درخت به وضعيت تقريباً پايداري رسيد، اقدامات خود را به‌طور مداوم بر روي تمام درختان انجام دهیم تا آلودگي به درختان ديگر شيوع پيدا نکند.
• هرس درختان هرچند وقت يک‌بار بايد انجام شود؟
فرم‌دهي و شکل‌دهي درختاني که به‌عنوان زينت در فضاي شهري استفاده مي‌شوند، مدنظر است و معمولاً سالي يک‌بار در فصل زمستان هرس مي‌شوند و هرس گياه‌پزشکي، علاوه بر فصل زمستان، بر حسب نياز و مشکل آفت‌ها، در فصول ديگر هم انجام مي‌شود؛ چراکه در اثر شيوع آفت، شاخه‌ها آلوده و در حال خشک شدن هستند و رها کردن آن‌ها به حال خود کار درستي نيست.
• آقاي مهندس! بيش‌تر مردم مخالف قطع درختان هستند؛ اگر درخت آفت‌زده را قطع نکنيم، چه اتفاقي مي‌افتد؟
ما هم مخالف قطع درختان هستيم و هدف‌مان اين است که درختان را نگه داريم، ولي در مواردي که درخت به‌دليل آلودگي زياد، به کانون آلودگي تبديل شده و امکان نجات آن وجود ندارد، راهي جز قطع درخت نيست؛ چراکه نگه‌داشتن درخت، موجب انتقال و گسترش آلودگي به ساير درختان مي‌شود؛ البته بايد روي اين موضوع کار کارشناسي انجام شود و از طريق کارشناسان مختلف، قطع درخت تشخيص داده شود.
• تصميم‌گيري براي قطع درختان چگونه انجام مي‌شود؟
اين کار به‌دنبال برگزاري جلسات متعدد توسط متخصصان مختلف شهر کرمان انجام مي‌شود؛ بر اين اساس، تيم کارشناسي موارد گزارش‌شده را بررسي کرده و از درختان داراي بيماري بازديد مي‌کند و اگر امکان نجات درختي وجود نداشته باشد، برای قطع درخت تصمیم‌گیری مي‌شود که تاکنون هم بر همين روال بوده است.
مهدیه جعفری
