فهیمه رضاقلی- احتماًلا شما هم نام سارس و مِرس و وحشتی که با شیوع این دو بیماری در سالهای 2002 و 2012 در جهان ایجاد شد را به خاطر میآورید؛ دو بیماری خطرناک و کُشنده که هر دو از خانوادهی ویروسی به نام کرونا بودند؛ حالا چند وقتی است که باز ویروس کرونا شکل جدیدی به خود گرفته و آنقدر همهی دنیا را ملتهب و نگران کرده که هنوز نام جدیدی برای این عضو تازهوارد خانوادهی کرونا گذاشته نشده. چند روزی هم هست که خبرهای مختلفی از آمدن یا نیامدن این ویروس خطرناک به کشورمان شنیده میشود؛ اما فارغ از اینکه پای این ویروس به کشور ما باز شده یا نه، انجام اقدامات پیشگیرانه و رعایت نکات بهداشتی بر همهی ما لازم و ضروری است. بههرشکل، برخورد منطقی این است که از «کرونا» نترسیم، بلکه با پیشگیری آگاهانه مغلوبش کنیم. برای اطلاع از علایم و چگونگی انتشار و انتقال ویروس کرونا و راههای پیشگیری از ابتلای به آن با دکتر رستم یزدانی، فوق تخصص آسم و ریه، گفتوگو کردیم.
کرونا چه نوع ویروسی هست؟ چند سال پیش هم ویروسی به اسم کرونا شایع شده بود و گفته میشود این ویروس، نسل جدیدی از ویروس کروناست؛ چه تفاوتهایی بین عملکرد این ویروسها وجود دارد و منشأ هر یک چه بوده؟
کرونا یکی از ویروسهایی است که موجب علایم تنفسی در افراد میشود و از قبل هم وجود داشته؛ ویروس کرونا هفت نوع است که چهار نوع اول آن موجب سرماخوردگی میشوند و نسبتاً شایع هستند اما ویروسهای جدید کرونا جهش پیدا کردهاند و باعث ایجاد بیماریهای جدید، با شدت و علایم متفاوتی نسبت به کروناویروسهای معمولی هستند؛ این جهش ویروسی را سالهای گذشته هم داشتیم؛ اولین بار سال 2002 این جهش اتفاق افتاد و بیماری سارس شایع شد و بار دوم در سال 2012 با بیماری مِرس خود را نشان داد. این ویروس اغلب در حیوانات زندگی میکند و بهصورت اتفاقی وارد بدن انسان میشود. ویروسی که در 2012 شایع شد از شتر به انسان منتقل شد و بیشتر کشورهای خاورمیانه را درگیر کرد و زادگاهش عربستان بود که وارد ایران هم شد. ویروس کرونای جدید که هنوز اسم خاصی هم برایش در نظر نگرفتهاند، از همین خانواده است که با توجه به جهش و تغییری که پیدا کرده باعث ایجاد علایم در انسانها شده است؛ گرچه ممکن است که این جهش هم جدید نبوده باشد؛ ویروس قبلاً هم در طبیعت بوده و فقط بهخاطر تماسی که انسانها با آن داشتهاند، به انسان منتقل شده است. گفته میشود زادگاهش پرندگانی مثل خفاش بوده که این پرندگان در چین تماس بیشتری با انسان دارند و حتی بهصورت خوراکی هم مصرف میَشوند و همین موضوع باعث درگیری انسان شده است. به دلیل اینکه این ویروس زیر میکروسکوپ مثل اشعۀ خورشید دیده میشود، نام «کرونا» را به آن دادهاند.
ویروس جدید کرونا از چه راههایی منتقل میشود؟ علت شیوع سریع آن چیست؟
کلاً میکروبها از چهار طریق میتوانند وارد سیستم تنفسی ما شوند، یکی ازطریق استنشاق مستقیم میکروب، یکی از راه ورود به حفرۀ دهان، حلق و بینی است که میکروب تکثیر پیدا میکند و ازطریق ترشحات دستگاه تنفسی فوقانی وارد دستگاه تنفسی تحتانی ما میشود؛ راه دیگر این است که از طریق خون وارد ریهها شود و دیگر اینکه با توجه به مجاورت دستگاه تنفسی با دستگاه گوارش و قلب و عروق، ازطریق مجاورتی گسترش پیدا کند. برای اینکه میکروبها بتوانند ازطریق استنشاق و بهصورت مستقیم وارد مجاری تنفسی شوند چند ویژگی باید داشته باشند؛ یا اینکه به تعداد خیلی زیاد در هوا پخش شوند که با استنشاق هوا توسط فرد به تعداد زیاد وارد مجاری تنفسی تحتانی او شود و از سیستم ایمنی قوی مجاری تنفسی گذر کنند و موجب عفونت شوند مثل ویروسها؛ یا اینکه باید خیلی تهاجمی باشند یعنی آنقدر قوی باشند که اگر یک یا دو میکروب از آنها هم از سیستم ایمنی رد شود و وارد سیستم تنفسی تحتانی شود، همان یکی، دو تا برای ایجاد عفونت کافی باشد، مثل بیماری سل و سیاهزخم. در مورد ویروسها هر دو راه میتواند باعث ایجاد درگیری در مجاری تنفسی تحتانی شود؛ فردی که بیمار است با عطسه و سرفه تعداد زیادی ویروس را در هوا پخش میکند و فرد میزبان آنها را استنشاق میکند و این حجم از ویروس وارد مجاری تنفسی تحتانی فرد میشود و او را بیمار میکند. گاهی هم ویروسهایی که فرد بیمار دفع کرده و در سطوح مختلف نشسته است، از طریق تماس پوستی و یا ورود به دهان و حلق و بینی به فرد میزبان منتقل میشود و بعد از تکثیر باعث ایجاد بیماری میشود. بنابراین عفونتهایی که به این دو روش توأمان گسترش پیدا میکنند، یکمقداری ترسناکتر هستند به این دلیل که شانس انتقال ویروس و شیوع بیماری بیشتر میشود و احتمال همهگیری آن بیشتر است. در حالیکه در بقیۀ موارد احتمال همهگیری اینقدر زیاد نیست.
احتمال شیوع ویروس کرونا در کشور چقدر است؟ تا چه حد باید نگران باشیم؟
نکتۀ مهم این است که بقیۀ عفونتهای ویروسی مثل مِرس و سارس بعد از یک شیوع و اپیدمی ناگهانی، میزان انتقالشان کم شده است و انتقال بیشتر در مراحل اولیه رخ داده است و آن گستردگی که روزهای اول نگرانش بودهایم، بهمرور زمان کم شده. شاید بخشی از آن به خاطر رعایت نکات لازم است و ما متوجه میشویم که باید چه رفتارهایی داشته باشیم که شانس انتقال بیماری را کم کند. در مورد ویروس جدید کرونا هم این مسئله صادق است. ویروس جدید کرونا دورۀ کُمون طولانیتری دارد. به طور معمول پنج تا هفت روز دوران نهفتگی انواع سرماخوردگی و آنفلوانزاست که در کرونا ممکن است 14 روز طول بکشد. نخستین افرادی که گرفتار این ویروس شدند در یک دورۀ کُمون 14 روزه، افراد دیگری را مبتلا کردهاند و بعد علامتدار شدهاند. حالا که بیماری و اپیدمی آن شناخته شده، ما کاملاً میتوانیم افراد مشکوک را قرنطینه کنیم، از تماس با افراد بیمار کم کنیم، نکات بهداشتی را رعایت کنیم و شانس انتقال ویروس را پایین بیاوریم.
ویروس جدید کرونا چه علائمی دارد؟
علایم ابتلا به این ویروس کاملاً مثل سرماخوردگی است؛ بیمار تب میکند و ممکن است لرز داشته باشد و علایمی مثل سرفه و عطسه دارد. باید یادمان باشد اگر علایم فرد پایدارتر شد، حتماً به پزشک مراجعه کنیم؛ ویروسهایی که معمولاً موجب سرماخوردگی میشوند سه تا چهار روز علایم را در فرد ایجاد میکنند و حتی خود محدودشونده هستند یعنی بدون درمان هم فرد کاملاً خوب میشود اما اگر علایم پایدار شد، ممکن است فرد دچار عفونتهایی شده باشد. 95 تا 98 درصد افرادی که به کرونا مبتلا میشوند با همان مراقبتهای معمولی و درمانی که برای سرماخوردگی معمولی انجام میدهیم، خوب میشوند و میزان مرگومیر در کرونای جدید دو تا سه درصد بیشتر نبوده است.
چه افرادی بیشتر در معرض ابتلا هستند و باید مراقبتهای بیشتری داشته باشند؟
مانند بقیۀ عفونتهای ویروسی و آنفلوآنزای معمولی، افراد سالخورده و کسانی که دچار بیماری زمینهای مثل نارسایی کلیوی و قلبی، دیابت و مشکلات ریوی هستند و کسانی که مبتلا به بدخیمی هستند و شیمیدرمانی میشوند یا داروهایی دریافت میکنند که باعث ضعف سیستم ایمنی میشود، بیشتر در معرض خطر مرگ ناشی از این ویروس هستند. این افراد باید مراقبتهای پیشگیرانه را بیش از دیگران رعایت کنند.
تا امروز کسی در کشور یا استان کرمان به ویروس جدید کرونا مبتلا شده است؟
هنوز هیچ مورد اثباتشدهای از ابتلا به ویروس کرونا در کشور گزارش نشده است. فعلاً با توجه به اینکه مورد ابتلایی گزارش نشده، باید به مواردی مشکوک باشیم ازجمله کسانی که از کشورهای درگیر مراجعه کردهاند یا کسانی که تماس مستقیم با بیماران شناختهشده داشتهاند. سیستم قرنطینه در کشور جا افتاده و کسانی که از چین وارد میشوند را قرنطینه میکنند و پروازها و سفرهای غیرضروری محدود شده است.
خبرهایی میشنویم مبنی بر اینکه بهرغم ضرورت توقف پروازها از چین به ایران باز هم پروازهایی انجام شده و سفرهای غیرضروری انجام میشود، آیا واقعاً این اقدامات و قرنطینه انجام شده است؟
ببینید دستورالعمل این است که باید تمام کسانی که از چین وارد میشوند را قرنطینه کنند بهخصوص افراد مشکوک؛ اما اینکه چقدر اجرا میشود را باید از مسئولان بپرسید.
اشاره کردید که علایم کرونا کاملاً شبیه سرماخوردگی است ، با توجه به نگرانیهایی که از ابتلا به کرونا وجود دارد، با دیدن چه علایمی باید حتماً به پزشک مراجعه کنیم؟
افراد پرخطر شامل افراد مسن و بیماران خاص که به آنها اشاره کردم، در حالت عادی هم لازم است پس از سرماخوردگی به پزشک مراجعه کنند و اگر این ویروس در کشور شایع شد، باید سریعتر مراجعه کنند. کسانی که دچار سرماخوردگی معمولی میشوند و علایمشان پایدار است یا تشدید میشود باید مراجعه کنند، حتی اگر فکر کنیم ارتباطی به ویروس کرونا هم نداشته باشد. اشخاصی که علایم آنفلوآنزا دارند و تبشان قطع شده و دوباره برگشته، حتماً باید به پزشک مراجعه کنند چراکه ممکن است به عفونتهای ثانویه دچار شده باشند.
آیا دارو و واکسنی برای کرونا ساخته شده؟
متأسفانه چون ویروس جدیدی هست هنوز داروی خاصی برایش ساخته نشده، البته برخی کشورها ادعا کردهاند که با داروهای آنتیویروس قبلی که داشتند توانستهاند آن را درمان کنند که این ادعا هم نیاز به زمان دارد که بشود اثبات کرد آیا درمان مؤثر بوده یا نه.
برای انواع دیگر بیماریهای ناشی از کروناویروس مثل سارس و مِرس که در سالهای گذشته شیوع پیدا کرد، آیا دارو و واکسنی تولید شد؟
نه؛ در مورد مِرس و سارس به این دلیل که شیوع آنها متوقف شد و دیگر نیازی به تولید واکسن و دارو نبود. شاید در مورد این ویروس جدید هم اگر شیوع آن متوقف یا کم شود، دیگر نیازی به تولید واکسن نباشد، تولید واکسن و دارو آن هم تولید انبوه آن، هزینهبر است و باید مقرون به صرفه باشد.
در صورت ابتلا چطور میتوانیم مقاومت بدنمان را در برابر این ویروس بالا ببریم؟
مثل بقیۀ عفونتهای ویروسی تغذیه نقش مهمی در درمان این بیماری دارد؛ خوردن آب و مایعات فراوان و غذاهای مایع و گرم مثل انواع سوپ میتواند خیلی کمک کند. ویتامین «سی» میتواند در پیشگیری از عفونتهای ویروسی کمککننده باشد اما اثری در درمان ندارد. برای کم کردن علایم، بهتر است بیمار در تماس با غذاهای محرک، ادکلن و عطر و انواع دود سیگار و قلیان قرار نگیرد. اطفال و افراد مسن وقتی که دچار عفونتهای ویروسی میشوند متابولیسم بدنشان بالا میرود و موجب تب میشود که با مصرف مایعات و داروهای تببر میشود تب را تسکین داد و متابولیسم بدن را کم کرد.
آیا خشک بودن آبوهوا و کلاً شرایط آبوهوایی تأثیری در افزایش شیوع ویروس کرونا دارد؟
شرایط آبوهوایی در عفونتهای ویروسی خیلی اثرگذار نیست. چیزی که خیلی در شیوع ویروس نقش دارد، حضور در جاهای شلوغ است؛ اغلب تصور میکنیم سرما عامل اصلی سرماخوردگی است به این دلیل که در فصول سرد شایعتر است، اما بهخاطر سرما نیست؛ به این دلیل است که در فصول سرد، تجمعات انسانی بیشتر میشود؛ مدارس و دانشگاهها باز میشوند و در خانهها و ساختمانها در و پنجرهها بسته است و تهویۀ مناسبی انجام نمیشود. افراد برای گرم شدن بیشتر در یک اتاق جمع میشوند و این تجمع انسانی است که امکان انتقال عفونتهای ویروسی را در زمستان بیشتر میکند. خشکی و رطوبت یا گرمی و سردی هوا خیلی اثر ندارد.
برای پیشگیری از شیوع ویروس کرونا چه مراقبتهای عمومی و اجتماعی لازم است انجام دهیم؟
همان اصولی که برای پیشگیری از ابتلا به سایر عفونتهای ویروسی باید رعایت شود را رعایت کنیم. چون این ویروس هم ازطریق استنشاق هوا و هم دستِ آلوده منتقل میشود، باید مراقبتها را جدی بگیریم. تشخیص فرد بیمار و جلوگیری از انتشار ویروس خیلی مهم است. اگر علایم عفونت تنفسی داریم سعی کنیم تا حد ممکن از منزل خارج نشویم، با افراد دیگر بهخصوص افراد پرخطر(سالمندان و مبتلایان به بیماریهای زمینهای) تماس نداشته باشیم و بهنوعی خود را ایزوله کنیم؛ در برخورد با دیگران فاصله یکونیم متر را رعایت کنیم؛ چون اگر فرد عطسه کند، قطرات در فاصلۀ یکونیم متری رسوب میکنند و به فرد مقابل نمیرسد. فرد بیمار باید حتماً از ماسک استفاده کند؛ برخلاف تصور رایج استفاده از ماسک برای فرد سالم اثر چندانی برای پیشگیری از ابتلا به ویروس کرونا ندارد. مهمتر از ماسک، دست ندادن و نرفتن به مکانهای شلوغ و ارتباط نداشتن با افراد بیمار و شستن مرتب دستهاست. افراد بیمار هم میتوانند از همین ماسکهای معمولی جراحی استفاده کنند فقط باید حتماً بعد از اینکه ماسک مرطوب شد آن را به درستی دفع کنند، ماسک آلوده را به هیچ وجه جایی نیاندازند که دیگران با آن در تماس هستند. حتیالمقدور در جاهای شلوغ و پر رفت و آمد نرویم. سفرها و خریدهای غیرضروری را فعلاً انجام ندهیم. شستوشوی مرتب دست با آب و صابون کافی است اما اگر از محلولهای ضدعفونیکننده هم استفاده شود، بهتر است. بهخصوص اگر در جاهای شلوغ و عمومی تردد داشته باشیم. در آخر اینکه آگاهی دادن به مردم به این معنی نیست که بترسند. هنوز ویروس کرونا وارد کشور نشده و ویروسهای مشابه آن در موارد قبلی زود فروکش کردهاند و نگرانیهایی که از اپیدمی شدن آنها وجود داشت، اتفاق نیفتاد؛ مثل اینکه گفته میشد یک میلیارد نفر بر اثر سارس یا مرس میمیرند. امیدواریم که در مورد این ویروس هم این اتفاقها نیفتد.