رمالی، جادوگری، دعانویسی، کفبینی و فالگیری برخلاف تصور رایج، نهتنها مربوط به گذشته نیست؛
رمالی، جادوگری، دعانویسی، کفبینی و فالگیری برخلاف تصور رایج، نهتنها مربوط به گذشته نیست؛ بلکه امروز با بهروز شدن تکنولوژیهای ارتباطی، شکل و شمایل مدرن به خود گرفته است و هنوز مشتریان خود را دارد. شاید شما هم دیده باشید دعانویسهایی که برای خود کارت ویزیت چاپ کردهاند و شخصی در خیابان کارت تبلیغاتی آنها را به شما داده باشد. علاوه بر سایتهای مختلف، امروز این افراد در اینستاگرام و تلگرام و سایر فضاهای مجازی نیز برای خود صفحه و کانالی راه انداختهاند و به تبلیغ و جذب مشتری میپردازند. علاوه بر اینکه این افراد معمولا هدفی جز شیادی و کلاهبرداری ندارند و بهجز دروغ و خیال چیزی تحویل مشتری نمیهند، این نکته هم جای تامل دارد که اساسا چرا برخی افراد گرایش افراطی به دانستن آیندهی خود از طریق فال و کفبینی دارند؟ این گرایش گاهی آنقدر زیاد است که این افراد را بهسمت طالعبینیهایی که در سایتهای مختلف و بهصورت یکسان برای همهی افراد گذاشته میشود، میکشاند که هر عقل سالمی این مدل طالعبینی را بیاساس میداند. گذشته از همهی اینها، کسانی که ادعا میکنند برای من و شما دعایی سنگین گرفته شده که زندگی ما را راکد نگه میدارد و آیندهمان را تباه میکند، تا چه حد راست میگویند؟ آیا بر فرض صحیح بودن این ادعا، این افراد میتوانند با دعایی دیگر، طلسمی که برای زندگی ما گرفته شده را باطل کنند؟ شرایط اجتماعی و اقتصادی جامعه چه تاثیری در گرایش بیشتر افراد به رمالان و جادوگران دارد؟ گسترش اعتقاد به فال، جادو و طلسم چه عوارضی برای اجتماع دارد؟ قانون چه رویکردی در برابر رمالان و جادوگران دارد؟
در این شماره به بررسی این مسایل پرداختهایم.
فقر فرهنگی ریشهی گرایش به فالگیران و رمالان
حسین کمالی، کارشناس ارشد جامعهشناسی، فالگیری و طالعبینی را نوعی سرگرمی میداند و معتقد است که در عصر جدید مطلع شدن از آینده برای برخی افراد نوعی سرگرمی ایجاد میکند و جذابیت دارد.
وی در پاسخ به این سوال که چرا برخی افراد به فال و طالعبینی اعتقاد دارند، میگوید: گرایش به فالگیری و آیندهبینی از چند جهت قابل بررسی است. برخی افراد بهدنبال سرگرمیاند؛ برخی دیگر به فکر نوعی ارتباط اجتماعی هستند و این امر را در فالگیری جستوجو میکنند و برخی دیگر هم بهدنبال راه حلی منطقی و پاسخی روشن به دغدغهها و مشکلات زندگی فردی و اجتماعیشان هستند و به همین دلیل به فالگیری و طالعبینی رو میآورند.
این جامعهشناس، فقر فرهنگی را عامل گرایش برخی از افراد به فالگیران و دعانویسان میداند و میگوید: گرایش ناآگاهانهی برخی افراد بهسمت افرادی مانند رمال، فالگیر، دعانویس و کفبین از فقر فرهنگی درون جامعه خبر میدهد و این مساله یک معضل فرهنگی محسوب میشود.
معصومه اکبری دانشجوی کارشناسی ارشد جامعهشناسی میگوید: اکثر فالگیران و رمالها خود زندگی خوبی ندارند و در خانههای زیرزمینی و مخروبه و با کمترین امکانات زندگی میکنند؛ این افراد اگر واقعا آیندهنگر هستند، وضع زندگیشان باید خیلی بهتر از چیزی که هست، باشد.
گرایش به فال در همهی اقشار رسوخ کرده است
کمالی درخصوص اینکه گرایش به فال و رمالی در بین چه قشری از اجتماع بیشتر است، میگوید: نمیتوان این موضوع را تقسیمبندی کرد؛ نمیتوانیم بگوییم که فقط یک قشر خاص گرایش به فالگیری دارند؛ چون در این میان بحث شخصیتی مطرح است و ارتباطی به طبقهی خاصی از اجتماع ندارد.
این جامعهشناس با بیان اینکه گرایش به فال در اقشار تحصیلکرده هم وجود دارد، میگوید: در بین قشر تحصیلکرده گرایش به فال و فالگیری وجود دارد، اما کمتر است و بیشتر جنبهی تفریح و سرگرمی دارد و درواقع باور به فال در میان قشر تحصیلکرده کمتر از سایر مردم است.
رابطهی وضعیت اقتصادی جوامع با رواج خرافه در آنها
محبوبه جلالی، جامعهشناس و پژوهشگر میگوید: گسترش مشکلات اقتصادی خانوادهها، رمالی و دعانویسی بیش از پیش در جامعه رواج پیدا میکند و درواقع مردم به فال و دعا و جادو بهعنوان یکی از راه حلهای مشکلات خود نگاه میکنند. درواقع مردم سعی میکنند در قالب فال ورق و قهوه و طلسم و جادو، گره از زندگی خود بگشایند.
وی در مورد خاستگاه و ریشهی اجتماعی گرایش به فالگیری با بیان اینکه این رفتارها ناشی از وضعیت اقتصادی و فرهنگی شهروندان است، میافزاید: در رفتارهای اجتماعی، مولفههایی ازجمله توسعهیافتگی، باورهای دینی و آگاهیهای عمومی افراد نقش دارند و به همین دلیل در شهرهای بزرگتر رمالی بهصورت کفبینی و فال قهوه و در شهرهای سنتی بهشیوههایی ازجمله رمل و اسطرلاب انجام میشود.
مراجعه به فالگیرها برای فرار از بار مسئولیت تصمیمگیری
این پژوهشگر مسایل اجتماعی با اشاره به اینکه تمایل به فال و فالگیری معمولا در زمان تصمیمگیریهای مهم در زندگی ایجاد میشود، میگوید: افراد در این موقعیت برای اینکه از زیر بار مسئولیت شانه خالی کنند، تصمیمگیری را بر عهدهی فرد دیگری میگذارند.
جلالی ادامه میدهد: کسانی که به سخنان فالگیران بها میدهند، در آینده به جایی میرسند که نمیتوانند درست انتخاب کنند. این افراد در هر جای زندگی به مشکلی برخورند، با خود میاندیشند این همان مشکلی است که فالگیر به آن اشاره کرده بود و بهجای حل مشکل، منتظر میمانند تا ببینند گفتههای او اثبات میشود یا نه.
اما قانون چه برخوردی با رمالان و فالگیران دارد؟ آیا این امور جرم محسوب میشود و چه مجازاتی در انتظار این افراد است؟
مینا تاجالدینی، کارشناس ارشد حقوق جزا و جرمشناسی در این رابطه میگوید: براساس مادهی یک قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشا، اختلاس و کلاهبرداری، هر کس از راه حیله و تقلب مردم را به داشتن اختیارات واهی فریب دهد یا به امور غیرواقعی امیدوار کند و به یکی از این راهها وجوه و اموال آنها را تحصیل کرده و از این راه مال دیگری را ببرد، به مجازات مقرر محکوم میشود.
وی ادامه میدهد: فالگیری ازجمله جرایمی است که از 66 سال پیش بهوضوح در قوانین کیفری کشور از آن سخن به میان آمده؛ اگرچه مجازات آن در طول دورههای مختلف با تغییراتی همراه بوده است.
حبس از یک تا هفت سال و پرداخت جزای نقدی در انتظار رمالان و فالگیران
این کارشناس ارشد حقوق با اشاره به اینکه مطابق قانون مصوب سال 1324، هرگونه اقدام به رمالی، جنگیری و فالگیری جرم محسوب میشود، میگوید: مطابق بند 18 مادهی سه آییننامه همین قانون، فرد یا افرادی که از طریق رمالی و پیشگویی در منزل یا مغازه اقدام به فریب مردم کنند و این کار را بهعنوان کسب و پیشهی خود قرار دهند، مرتکب جرم شده و قانون برای این افراد مجازات یک تا هفت سال حبس و جزای نقدی را پیشبینی کرده است.
تاجالدینی میافزاید: علاوه بر این، موضوع رمالی و مجازات آن از ابعاد دیگری نیز در قوانین جزایی کشور قابل بررسی و پیگیری است و قضات دادگاههای کیفری معمولا افراد متهم به رمالی و فالگیری را با استفاده از قوانین مربوط به کلاهبرداری و تحصیل مال نامشروع مجازات میکنند.
وی میگوید: قضات دادگاههای کیفری براساس مادهی دو قانون تشدید مجازات مرتکبان اختلاس، ارتشا و کلاهبرداری، هر مالی که از طریق غیرمشروع به دست آمده باشد یا مشروعیت قانون و شرعی نداشته باشد، مرتکب آن مجرم شناخته میشود و مجازات آن سه ماه تا دو سال حبس یا جریمه نقدی دوبرابر مال به دست آمده است.
تقویت باورهای دینی و افزایش آگاهی مردم، راه مقابلهی ریشهای با گرایش به فالگیری
اما راه حل ریشهای معضل فراگیر شدن رمالی و فالگیری در جامعه چیست؟ آنطور که اشاره شد، مشخص است که برای مقابله با رمالان و فالگیران در جامعه خلاء قانونی نداریم. کمالی، بهعنوان جامعهشناس معتقد است مجازات قانونی بهتنهایی برای کاهش این جرم کافی نیست؛ تقویت اعتقادات دینی و ارتقای سطح فرهنگی جامعه نیز نقش موثری در کاهش جرم رمالی و فالگیری خواهد داشت.
وی میگوید: برای ارتقای باورهای دینی مردم و کاهش گرایش آنها به فالگیران و رمالان، علمای دینی و حوزههای علمیه باید در این زمینه آگاهیبخشی گستردهتر داشته باشند و باورهای مردم را بهسمت تکیه به توان خود و توکل بر خداوند هدایت کنند.
این کارشناس ارشد جامعهشناسی اضافه میکند: خرافهگرایی ریشه در جهل و ناآگاهی دارد و تا زمانی که این جهل ریشهکن نشود، بساط رمالان و دعانویسان برچیده نخواهد شد.
جلالی، پژوهشگر نیز درخصوص بهترین راه مقابلهی ریشهای با فالگیری میگوید: ما باید با خود بیاندیشیم که رمالان هیچ سندی بر گفتههای خود ندارند و هیچ منبع علمی شیوه و سخنهای آنها را تایید نکرده است؛ بنابراین ما نباید مهمترین بخش وجودمان یعنی روح و روان خود را در اختیار آنها قرار دهیم تا هرچه میخواهند را وارد ذهن و روان ما کنند.
وی میافزاید: همانطور که از جسم خود محافظت میکنیم و اجازه نمیدهیم کسی به آن آسیب بزند، باید از روانمان نیز محافظت کنیم و نگذاریم هر شخصی هر مطلبی را به ما تلقین کند.
فهیمه رضا قلی