هفتهی گذشته در صفحهی شهروند، بررسی موضوع نما و منظر شهری را در قالب پروندهای ادامهدار شروع کردیم و در اولین برگ از آن پرونده هم نظرها و پیشنهادهای مردم را در مورد نمای ساختمانها به عنوان بخشی از سیما و منظر شهری منعکس کردیم.
در ادامهی این پرونده و با توجه به تاثیر سیما و منظر شهری و نمای ساختمانها در ویژگیهای روحی و روانی شهروندان در این شماره از منظر روانشناسی این مساله را مورد بررسی قرار دادهایم.
در گام نخست و در گفتوگوی اولیه با متخصصان دریافتیم که در علم روانشناسی موضوعی با عنوان تاثیر محیط بر سلامت روان وجود دارد. در گام بعد سعی کردیم ارتباط میان سلامت روان و سیما و منظر شهری به صورت عام و نمای ساختمانها به صورت خاص را پیدا کنیم که به موضوع تاثیر شهرسازی در زندگی شاد شهروندان رسیدیم؛ به همین سبب و برای اینکه بیشتر با تاثیر محیط شهر و فضاها و نماهای شهری بر زندگی شاد شهروندی آشنا شویم با دکتر مهرانه سلطانینژاد، دکترای روانشناسی و استاد دانشگاه گفتوگو کردیم که در ادامه میخوانید.
• خانم دکتر در اولین گام میخواهیم با مفهوم زندگی شاد آشنا شویم؛ منظور از زندگی شاد چیست؟
یکی از نیازهای اساسی انسان شادی و نشاط است. شادی به زندگی معنا میبخشد و موجب نشاط روح و سلامتی انسان میشود. لازمهي شادی و شاد بودن، مثبتاندیشی و جستوجوی خوبیها و زیباییها و ایجاد تعادل در زندگی است. لازمهي زندگی شاد نگرش مثبت به زندگی است، زیرا نگرش منفی به دنیا چیزی جز افسردگی و غمگینی ندارد، و روح و جسم انسان را تخریب میکند.
• چه عواملی در شادی و نشاط افراد تأثیر دارند؟
برای داشتن شادی و زندگی شاد عواملی بسیاری را باید مورد توجه قرار دهیم. یکی از این عوامل داشتن فعالیتهای لذتبخش است. فعالیتهای جدید و تازه، فعالیتهای دسته جمعی و هدفمند به داشتن روحیهي شاد کمک میکنند.
عامل موثر دیگر داشتن تعاملات اجتماعی گسترده است. افزایش تعاملات اجتماعی سبب میشود که احساس رضایت از زندگی، حمایت از سوی دیگران و تعلق گروهی افزایش پیدا کند و به فرد احساس رضایت و شادمانی دهد.
یکی دیگر از مسائلی که باعث افزایش حس شادمانی در افراد میشود، داشتن برنامهریزی در زندگی است. برنامهریزی به زندگی نظم میدهد. سعی کنید با برنامهریزی مناسب کارهایتان را به موقع انجام دهید و از تعویق امور بپرهیزید، زیرا مسامحهکاری و طفرهروی رفتارهایی هستند که شادمانی انسان را کاهش میدهند.
داشتن افکار مثبت و دوری از افکار نگران کننده هم یکی دیگر از نکاتی است که باشد برای شاد زندگی کردن مورد توجه قرار دهیم. افراد شاد کمتر نگراناند، در واقع نگرانی دشمن شادمانی معرفی شده است. با داشتن افکار مثبت میتوانیم ناراحتی خویش را کاهش داده و از لحظه لحظهی زندگیمان لذت ببریم.
تحقیقات نشان داده افراد با داشتن سطح توقع پایین شادترند. به همین سبب توصیه میشود که از دیگران انتظار زیادی نداشته باشیم. با کاهش سطح توقعات و مهار آرزوها میتوان به شادی بیشتری دست یافت.
البته داشتن صمیمیت در تعاملات اجتماعی هم باعث افزایش حس شادمانی در زندگی میشود. صمیمیت در روابط خانوادگی و اجتماعی در شاد بودن افراد نقش تعیین کنندهای دارد.
• این موارد که گفتید ارتباط فرد با محیط است، آیا ارتباط خود فرد با خودش چه تاثیری در حس شادمانی و رضایت دارد؟
برای شاد زندگی کردن از دوست داشتن خود غافل نشوید. شاید تعجب کنید اما دوست داشتن خود تاثیر زیادی در حس شادمانی دارد و نگرش منفی نسبت به خود، شادمانی را از بین میبرد.
پذیرش خودمان هم بسیار مهم است. خودتان را همانگونه که هستید بپذیرید. من انسانی با این توانایی و ویژگیها هستم. دید واقعبینانه نسبت به خود باعث میشود متناسب با تواناییمان از خودمان توقع داشته باشیم.
• چه ارتباطی بین شادی و محیط زندگی وجود دارد؟
یک عامل مهم و مؤثر در شادی انسان محیط زندگی اوست. انتخاب نوع رنگ وسایلی که در محیط قرار میدهیم و حتی شکل آنها، در شادی انسان تأثیر دارد؛ مثلاً رنگ یکی از مهمترین فاکتورها در ایجاد حس شادی در خانه است. رنگها بر خلقوخو، آرامش ذهنی و سلامت اثر میگذارند. امروزه رنگ درمانگرها از وسایل کاربردی مانند روسریها و بطریهای شیشهای رنگی گرفته تا جواهرات رنگی، نوردهی ملایم و حتی غذاهای رنگارنگ برای درمان افسردگی، اضطراب و حتی کاهش عوارض ناشی از سکتهي مغزی استفاده میکنند. پژوهشها بیانگر آن است که برخی رنگهای معین بهطوری یکنواخت و به شیوهای قابل پیشبینی تأثیراتی بر رفتار میگذارند، برای مثال رنگ قرمز و نارنجی باعث تحریک شدن و نیرو بخشیدن میشوند در حالیکه رنگ آبی و سبز آرامبخش هستند. برخی از رنگها مانند زرد در واقع میتوانند خلقوخو را بالا ببرند، اما پردازش آنها انرژی بیشتری میگیرد و ممکن است لازم باشد که با دوزهای کم دریافت شوند؛ بنابراین در فضای کاری ممکن است مفید باشد که از رنگ آبی و سبز استفاده کنیم تا بالاترین میزان تمرکز و توجه در افراد ایجاد شود.
• با توضیحاتی که دربارهی تاثیر محیط اطراف بر شادمانی دادید، میتوانیم نتیجه بگیریم که فضای شهر هم بر میزان شادمانی افراد تاثیر دارد؟
بله. قطعا همینطور است.
• برای شهر شاد هم تعریف علمی وجود دارد؟
کتاب «شهر شاد، دگرگون کردن زندگيهايمان از طريق طراحي شهري» در سال 2013 توسط روزنامه نگار کانادايي، چارلزمونتگومري نوشته شده است.
از ديگاه وي شهر شاد انقلابي در شيوهي تفکر ما به زندگي شهري خواهد بود. اين کتاب کيفيتي جديد از شهر با عنوان شادي را مطرح ميکند که از يکسو ميتواند در ردهي کيفيتها، پايهي طراحي شهري قرار گيرد و از سوي ديگر فراتر از مفهوم کيفيت ميتواند وضعيتي ايدهآل از شهر را پيش رو قرار دهد. ارزش اين کتاب علاوه بر مطرح کردن رويکردي نو در نگاه به شهر، در مطرح کردن طراحي شهري بهعنوان ابزاري جهت دگرگون کردن زندگي است. در این کتاب این سؤال مهم مطرح شده است که: هدف شهر چيست؟ ارتقای ثروت اقتصادي؟ یا فراهم کردن فرصتهاي بهتر براي ساکنان؟
چارلز مونتگومري پاسخ ديگري به اين سوال ميدهد. شهرها بايستي به گونهاي طراحي شوند که ساکنان را شادتر کنند. از ديدگاه مونتگومري، شادي يک مفهوم نامشخص نيست، بلکه معادلهاي تعريف شده و قابل اندازهگيري است و مستقيماً تحت تأثير محيط ساخته شده پيرامون انسان است. از متروهاي مملو از جمعيت گرفته تا گونههاي معماري پيرامون ما و فضايي که در آن زندگي ميکنيم، سطح استرس، سخاوت و بخشندگي و اعتماد ما به ديگران توسط طراحي شهري شکل ميگيرد. شهر شاد بيانگر راهبرد اصلي مونتگومري است که بالاترين سطح رضايت انساني در کارکردن و بازي کردن با ديگران نهفته است. براي نشان دادن اين ايده و تاثير مناطق متراکم شهري بر انسان، نويسنده محيط پراکنده حومهها که نتیجهی توسعهي شهري پنجاه سال اخير در آمريکاي شمالي بوده است را سرزنش ميکند.
• با این توضیحات،آیا شهر شاد باعث شادی شهروندان میشود یا شهروندان شاد باعث داشتن شهری شاد؟
واضح است که شهر شاد باعث داشتن شهروندان شاد میشود، زیرا همانطور که گفتیم محیط است که میتواند بر روحیات افراد اثر بگذارد. به عقیدهي کارشناسان محیط زیست شهری خوب میتواند موجب شادی و احساس رضایت در افراد شود. طبیعت شهری با آرامسازی ذهن میتواند خستگی را از روح و روان انسان بیرون ببرد، اما زندگی شهری یکنواخت میتواند ذهن را چنان فرسوده کند که قدرت درست اندیشیدن را از او بگیرد؛ بنابراین هنگام ساخت بناهای شهری در نظر گرفتن طبیعت و فضای سبز بسیار مهم است.
داشتن فضا و محیط مطلوب باعث میشود توانایی ذهنی فرد بازسازی شده و قدرت تمرکزش بالا برود و با کاهش اضطراب و بیماریهای روحی و جسمی به عملکرد بهتری برسد؛ بنابراین مشخص است که طراحی شهر میتواند به داشتن شهروندان شاد کمک کند، شهروندانی که از قدم زدن در شهر لذت ببرند و احساس شادی بیشتری کنند.
• آيا در علم روانشناسی برای حفظ سلامت روان شهروندان و یا افزایش سلامتی آنها برای شهرسازی هم اصول مشخصی تعریف شده است؟
روانشناسی محیطی، تلفیق علم روانشناسی و شهرسازی است که به بررسی روابطِ متقابل میان فرد و محیطِ پیرامونِ وی میپردازد. در واقع، روانشناسی محیطی زیر مجموعهای از علوم رفتاری است که به بررسی رفتارهای انسان در رابطه با سکونتگاههایش میپردازد. ادارک انسان از محیط از مهمترین موضوعات در این علم است که تلاش میکند تا فضاهای شهری به گونهای طراحی شوند که شرایط لازم را برای زندگی انسانی فراهم سازند و بیش از پیش با نیازها و فرهنگ استفادهکنندگان سازگار شوند.
• اگر در شهرسازی به آرامش شهروندی و سلامت روان توجه نکنیم چه عوارضی پیش میآید؟
عدم توجه به آرامش و سلامتی شهروندان، نتیجهاش داشتن شهروندان غمگین، افسرده و عصبانی است که کنترل خشم ندارند. این یک حقیقت مسلّم است که طراحی شهری در امنیت روانی شهروندان نقش دارد. فقدان ایمنی شهروندان در مقابل عدم امنیت در فضاهای شهری و سکونتی، انزوا، افسردگی و گسست اجتماعی در محلات شهری از بیماریهای مزمن شهری هستند.
• به نظر شما حضور کارشناسان و متخصصان روانشناسی و بهداشت روان در کارگروههای مربوط به شهرسازی چقدر مهم است؟
طراحی شهری زمانی ميتواند زمینهساز سلامت جسمی و روانی شهروندان باشد که بر اساس دانش متخصصان سلامت و بهداشت محیط از یکسو و برنامهریزان و طراحان شهری از سوی دیگر به انجام برسد.
• از همراهی شما با خوانندگان نشریه کرمانشهر سپاسگزاریم و برای شما شادی و موفقیت آرزو داریم.
در شمارهی بعد، نظر کارشناسان را در این زمینه پیگیری میکنیم.
نجمه کامیابی