جای خالی خانهموزهها در کرمان
یکی از چالشهای اساسی کشورهای در حال توسعه، در پدیده جهانی شدن و مواجهه با فرهنگ جدید، بحران هویت است. هویت هر شهر بهعنوان یک جامعه مشخص با ویژگیهای تعریف شده تنها در بافت معماری، خیابان، میدان، کوچههای آن تعریف نمیشود و بخش قابل توجه و مهم هویت شهری به مناسبات فرهنگی، آداب و رسوم و آثار هنرمندان و اهالی فرهنگ مربوط میشود و موزهها با پاسداری و نگه داشتن آثار هنری فرهنگی بهجا مانده از دوران معاصر و تمدنهای گذشته میتوانند در تقویت هویت و فرهنگ هر شهر نقش مهمی داشته باشند.
آثار هنرمندان و اهالی فرهنگ هر شهر در رشتهها و زمینهها و حتی شیوه و محل زندگی آنها نمادی است برای نمایش هویت فرهنگی، تاریخی یک جامعه، و اینجاست که موزه میتواند به عنوان مرکز فرهنگی، نقشی مهمی در حفظ و نگهداری و تقویت هویت فرهنگی داشته باشد. بارها پیش آمده از کنار خانههای قدیمی عبور کردهایم و رنگ و بوی زندگی از آن به مشاممان رسیده است. و بیشک همانطور که اشاره شد شیوه زندگی و اصولا خانه بهعنوان محل حضور خانواده و فرد خود بخشی دیگر از هویت یک جامعه است و حال ترکیب «خانه موزه» خود بهعنوان مجموعهای است که میتواند ویژگیهای فرهنگی و هویتی و... را در خود داشته باشد.
در واقع خانه موزههای تاریخی بر اساس ویژگیهای موزهشناسی با نامهای خانههای شخصیتها، خانههای زیبا، خانههای مجموعه، خانههای رویدادهای تاریخی، خانههای جوامع محلی، خانههای اجدادی، خانههای قدرت، خانههای روحانیت، خانههای عوام، خانههای روزگار و خانهها برای موزهها، گروهبندی شدهاند
بازدیدکنندگان با گشت و گذار در خانه موزهها، رمز و راز و خصوصیتهای منحصر به فرد آنرا درک میکنند و با نوع معیشت و وسایل زندگی شخصیت مورد نظر آشنا میشوند و بیوگرافی ملموسی از او به دست میآورند. بر اساس طبقهبندی که انجمن بینالمللی خانه موزههای تاریخی در سال 2007 میلادی در شهر وین به تصویب رساند، خانه موزههای تاریخی در 11 گروه مختلف قرار داده شدند که بر این اساس، خانه موزههای شخصیتها بهعنوان اولین گروه در این تقسیمبندی شناخته میشوند؛ این نوع موزهها اختصاص به معرفی شخص دارند و در بر گیرنده وسایل زندگی، نوع معیشت، آثار و بیوگرافی شخصیت مورد نظر است. طبق دادههای آماری، نخستین خانه موزه شخصیتهای کشور به ترتیب سال تاسیس به قرار زیر است: موزه صبا در شهر تهران، موزه دایی شهریار در شهر تبریز، موزه دکتر حسابی در شهر تهران، خانه موزه شهید رجایی در شهر تهران، کتابخانه و موزه دکتر شهیدی در تهران، موزه رییس علی دلواری در بوشهر، خانه آیت الله طالقانی در البرز، موزه دکتر سندوزی در تهران، موزه شهید مطهری در خراسان رضوی، خانه موزه دکتر علی شریعتی در تهران، خانه موزه مکرمه قنبری در مازندران، خانه میرزا کوچکخان جنگلی در گیلان، خانه موزه مرتضی مطهری در تهران، خانه نیما در مازندران، خانه موزه شهید چمران در تهران، خانه موزه شهید بهشتی در تهران، خانه موزه عزت الله انتظامی در تهران و خانه بامداد در شهر کرج.
گفته میشود تاسیس خانه موزه شخصیتها در ایران به دهه 1350 خورشیدی باز میگردد؛ ضمن آنکه بررسی خانه موزهها نشان میدهد که شهرداری بهعنوان اصلیترین سازمان متولی خانه موزه شخصیتها ظاهر شده است و سازمان میراث و گردشگری با وجود یدک کشیدن متولیگری این حوزه در ردیف دوم قرار میگیرد.
کرمان بهعنوان شهری با قدمتی به طول تاریخ و داشتن شخصیتها و هنرمندان و بزرگانی در سطح ملی ... دارای ظرفیت مناسبی جهت راهاندازی خانه موزه و یا گذرهای تاریخی است که میتواند بهعنوان نماد شهر کرمان دلیلی برای حضور گردشگران در کرمان شود. که متاسفانه این موضوع تا کنون مورد توجه قرار نگرفته است. به طور مثال جرقه انقلاب مشروطه به گواه مورخان در کرمان زده شد و اتفاقات مهمی در آن دوران در شهر کرمان اتفاق افتاد و شخصیتهای مهمی از کرمان در این رویداد مهم ملی تاثیرگذار بودند که این امکان موجود است که حداقل در نقاطی از شهر که رویدادی در آن رخ داده گذری تاریخی احداث شود یا منزل شخصیتهای مهم شهر کرمان شناسایی و مرمت و تبدیل به خانه موزه شود. متاسفانه به دلیل بیتوجهی در دههای گذشته بخش عمدهای از بافت تاریخی شهر کرمان از بین رفته است اما حداقل کاری که در حال حاضر میتوان انجام داد شناسایی خانه بزرگان و هنرمندان معاصر کرمان و شخصیتهای در قید حیات است تا در خصوص احداث خانه موزه پله اول را برداشته باشیم. خوشبختانه چندی پیش استاندار کرمان در حاشیه بازدید از موزه هنرهای صنعتی و خانه تاریخی لطفی در شهر کرمان قول داد پیرو مذاکراتی که سال گذشته در جریان مذاکرات و جلسات با وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، داشته هفت موزه خانه در استان راهاندازی خواهد شد. که در این خانه موزهها، آثار هنرمندان نامآور استان حفظ و نگهداری و نمایش داده خواهد شد.
خانه لطفی یکی از خانههای تاریخی شهر کرمان است که قرار است با مشارکت شهرداری کرمان مرمت؛ و برای نگهداری آثار استاد ملکزاده آماده شود. این اتفاق مبارکی است که میتواند آغاز حرکتی باشد که گرچه در شهر کرمان دیر آغاز میشود اما به هرحال رویدادی مهم و قابل تامل است. جدای از بحث هویت شهری ایجاد خانه موزهها میتواند بهعنوان یکی از جاذبههای مهم گردشگری مورد توجه گردشگران و مسافران و... قرار گیرد. دفاتر نشریات قدیمی کرمان، منزل شخصی شاعران و نویسندگان و هنرمندان و... همه قابلیت تبدیل شدن به خانه موزه را دارند. بهرحال امید است که تا ماههای آتی شاهد راهاندازی این مراکز فرهنگی باشیم.
علیرضا فدایی کرمانی