امروزه مفهوم شهرها بدون وجود فضای سبز موثر در اشکال گوناگون آن قابل تصور نیست. شهرها به عنوان کانون‌های تمرکز فعالیت و زندگی انسان‌ها برای این‌که بتوانند پایداری خود را حفظ کنند مجبور به پذیرش ساختار و کارکردی متاثر از سیستم‌های طبیعی هستند. در این میان فضاهای سبز شهری به عنوان جزء ضروری و لایفنک پیکره‌ی شهرها در هویت‌بخشی به شهرها نقس اساسی دارند و کمبود آن‌ها می‌تواند در حیات شهرها اختلالات جدی به وجود آورد.
با توجه به اهمیت این موضوع در شماره‌های قبل پرونده‌ای را با همین عنوان گشودیم و در چند شماره با کارشناسان مختلف درباره‌ی اهمیت احداث و نگه‌داری فضاهای سبز شهری، تاثیر این فضاها در سلامت جسم و روان شهروندان، بررسی دیدگاه مهندسان طراح شهری و کارشناسان معماری گفت‌وگو کردیم.
در این شماره و در ادامه‌ی همان پرونده‌ی شهروندی، در نشستی دوستانه ابتدا با مهندس کاظمی (کارشناس‌ارشد حشره‌شناسی، استاد دانشگاه و مدیر واحد حفظ نباتات)، مهندس خواجویی (کارشناس باغبانی و کارشناس‌ارشد مدیریت، استاد دانشگاه و معاون فنی و بهره‌برداری) و مهندس بهروزی (کارشناس‌ارشد فیزیولوژی گیاهی، استاد دانشگاه و معاون نظارت بر حفظ و نگه‌داری فضای سبز) از کارشناسان سازمان فضای سبز شهرداری کرمان درباره‌ی فضای سبز شهر کرمان، مشکلات و راه‌کارهای اتخاذ شده برای رفع این مشکلات گفت‌وگو کردیم و در پایان هم مهندس سیف‌الهی(دانشجوی دکترای کشاورزی، استاد دانشگاه) مدیر این سازمان با جمع‌بندی سخن همکاران‌شان، مطالبی را بیان کردند.
شاید یکی از مهم‌ترین مشکلات مربوط به فضای سبز در کرمان، بحث آفات و بیماری‌ها باشد. چرا میزان آفات در کرمان زیاد است؟
کاظمی: این‌که میزان آفات در کرمان زیاد است، درست است؛ عوامل مختلفی باعث بروز این مشکل شده‌اند. عواملی که شاید حتی به آن‌ها توجه هم نمی‌شود؛ مثلا یکی از این عوامل این است که شهروندان بدون مشورت با متخصصان این حوزه اقدام به کاشت انواع درختان کرده‌اند و متاسفانه طریقه‌ینگه‌داری آن‌ها را هم نمی‌دانند؛ این درختان ضعیف آفت می‌زنند و آفت‌ها از این کوچه پس کوچه‌ها وارد درختان خیابان‌های اصلی می‌شوند و این باعث شده که تعداد آفت‌ها در شهر کرمان زیاد باشد. مبارزه با این آفات هم کار سختی است. بهتر است که مردم در این زمینه هم به دنبال افزایش اطلاعات خود باشند و از متخصصان این حوزه نظرخواهی کنند.
یکی از پر تعدادترین درختانی که در کرمان داریم، نارون است. نارون هم آفت سرسختی به نام سوسک چوب‌خوار دارد. در این زمینه چه تدابیری اندیشیده‌اید؟
کاظمی: سوسک چوب‌خوار یک آفت ثانویه است. این آفت وقتی به درخت حمله می‌کند که در سال‌های پایانی عمر خود باشد و ضعیف شده باشد. این آفت در زیر پوسته درخت لانه گزینی می‌کند و درمان قطعی برای آن وجود ندارد.
دقیقا اتفاقی که برای درختان نارون بلوار جمهوری افتاده است
کاظمی: بله. این درختان عمر خود را کرده‌اند و حالا که به انتهای عمر خود رسیده‌اند دچار آفت شده‌اند.
برای مبارزه با این آفت چه کرده‌اید؟
کاظمی: ما پیشنهاد دادیم که جهت حفظ بیش‌تر این درختان، از بابت ارزشمندی‌شان برای مردم شهر، هرس سربرداری انجام شود تا هم گیاه سبک شود و هم کارکرد آن بهتر شود. به‌طور کلی نارون‌های پیوندی بین سی تا پنجاه سال عمر می‌کنند؛ نارون‌های بلوار جمهوری اسلامی سی و پنج تا چهل ساله‌اند و عمر خود را کرده و دچار آفت سوسک چوب‌خوار شده بودند، بنابراین باید کاری می‌کردیم. از جهت اهمیت این نارون‌ها برای مردم شهر کرمان، تلاش کردیم نارون‌ها را تا جایی که می‌شود حفظ کنیم. پیشنهاد ما هرس سربرداری بود تا شاخه‌های آفت زده حذف و درخت جوان‌‌سازی شود، میزان موفقیت این کار پنجاه، پنجاه بود و ممکن بود کار جواب ندهد، ما در این شرایط بسیار تحت فشار بودیم؛ از یک طرف مردم بودند و از طرفی عده‌ای که علیه کار ما جبهه می‌گرفتند، روزهای سختی را گذراندیم اما کار را انجام دادیم و خوش‌بختانه نتیجه‌یخوبی گرفتیم و سربلند شدیم. در سربرداری درختان نارون بلوار جمهوری از بین چهارصد تا پانصد درخت فقط سی تای آن‌ها خشک شدند و آن هم به جهت آفت‌زدگی شدید بود و همان‌طور که مردم می‌بینند نارون‌های خاطره‌انگیز بلوار جمهوری وضعیت خوبی دارند و با طراوت هستند.
امسال هم این نوع مبارزه تکرار شد؟
کاظمی: در بلوار جمهوری مبارزه‌ی شیمیایی با سوسک چوب‌خوار نارون آغاز شده که البته این کار به‌صورت دوره‌ای و هر سال انجام می‌شود. از طرفی اگر نیاز به هرس هم وجود داشته باشد هرس را انجام می‌دهیم که تمام این اقدامات با پشتوانه‌ی علمی اساتید دانشگاه انجام می‌شود.
خواجویی: سربرداری درختان فواید دیگری هم دارد. به عنوان مثال همان بلوار جمهوری را در نظر می‌گیریم. ما در حال آماده‌سازی خاک بلوار جمهوری جهت کشت جدید هستیم، سربرداری در این زمینه هم بسیار کمک‌مان می‌کند، به‌هرحال باید مرگ نارون‌ها را باور کنیم، سربرداری علاوه بر حذف آفت باعث رسیدن نور خورشید به خاک و هم درختان جدید هم می‌شود.
شما یکی از عوامل افزایش آفات در سطح شهر را کشت‌های نادرست در منازل می‌‌دانید. در این زمیته چه راه‌کاری ارائه کرده‌اید؟
خواجویی: طرحی به نام طرح محله‌ی سبز داریم. در طرح محله‌ی سبز تصمیم گرفتیم که خودمان به صورت رایگان به مردم شهر در انتخاب و نگه‌داری درختان کمک کنیم و کار را طبق استانداردها جلو ببریم، با این کار قصد داریم فضای سبز سالم و با طراوت را وارد خانه‌ها کنیم و در حال حاضر هم به همشهریان در کاشت درخت و در منازل و باغ‌ها مشاوره‌ی رایگان می‌دهیم.
برای استفاده‌ی رایگان از راهنمایی کارشناسان این سازمان چه باید کرد؟
خواجویی: افراد می‌توانند به سازمان پارک‌ها و فضای سبز بیايند و درخواست بدهند تا کارشان توسط کارشناسان ما پیش برده شود، حتی در بحث آبیاری تحت فشار، هم مشاوره‌ی رایگان و هم اجرای رایگان را انجام می‌دهیم.
یکی از مهم‌ترین نیازهای فضای سبز، نیاز به آبیاری است. با شرایط کم‌آبی در استان چه می‌کنید؟
بهروزی: ما فضای سبز کرمان را با چنگ و دندان حفظ می‌کنیم. با توجه به وضعیت بحرانی آب استان و بالا رفتن سختی و املاح آب، درختان و گیاهان، مستعد آسیب خوردن هستند. بسیاری از چاه‌ها را باید جابه‌جا کنیم و این موضوع هم مشمول رسیدگی و امور اداری است و کار آسانی هم نیست.
کاظمی: به‌خاطر کمبود آب، گفته شده که دیگر از آب شرب برای آبیاری فضای سبز استفاده نکنیم و با آب پمپ درختان را آبیاری کنیم؛ حالا شما تصور کنید درختی که بیست سال آب خوب استفاده کرده قرار باشد از این به بعد از آب با سختی بالا استفاده کند؛ مشخص است که درخت آسیب خواهد دید و تنش آبیاری باعث خشکیدگی درختان می‌شود.
راه‌کار شما در این زمینه چیست؟
کاظمی: در این شرایط تنها کاری که می‌شود کرد استفاده از کشت جایگزین است برای مثال چمن را حذف کنیم و از گونه‌ه‍ای دیگر استفاده کنیم؛ البته در این شرایط طراوت و شادابی فضای سبز کاهش پیدا خواهد کرد و باید گفت که سختی آب آن‌قدر زیاد شده است که گیاهی وجود ندارد که بتواند این حجم از سختی آب را طاقت بیاورد.
چرا از آبیاری قطره‌ای استفاده نمی‌شود؟
بهروزی: خیلی جاها را با آبیاری قطره‌ای آب می‌دهیم اما سختی بالای آب کار سیستم‌های آبیاری قطره‌ای را هم مختل می‌کند.
کاظمی: تمام این مسايل را در نظر بگیرید و این مساله را هم باید اضافه کنید که آب زیرسطحی شهر کرمان بالا آمده است که این هم باعث خشک شدن درختان می‌شود.
در حفظ فضای سبز از بخش خصوصی هم کمک گرفته‌اید؟
بهروزی: از سال۱۳۹۵طبق دستور وزارت کشور کار واگذاری بوستان‌ها به بخش خصوصی آن‌هم به‌طور کامل را آغاز کردیم. سهم هر منطقه را مشخص کردیم و شرکت‌ها بعد از برگزاری مناقصه با شهرداری منطقه قرارداد می‌بندند و کار ماهم در حد نظارت عالی است. شهرداری منطقه نظارت مقیم را برعهده دارد. در کرمان۲۴۰ هکتار فضای سبز داریم که حفظ و نگه‌داری آن‌ها برعهده‌یبخش خصوصی است.
بعد از سپردن به بخش خصوصی چطور بر کار آن‌ها نظارت می‌کنید؟
برای کمک گرفتن از بخش خصوصی کرمان را به۹ ناحیه تقسیم کردیم که به ۶ شرکت واگذار شده است. این شرکت‌ها موظف به حفظ و نگه‌داری کلیه‌یاجزای زنده و غیرزنده در فضاهای سبز هستند. در ابتدا ارزیابی‌های تخصصی و مالی انجام می‌شود. سپس همکار ناظر ما به صورت روزانه از فعالیت شرکت‌ها بازدید می‌کند. ناظرها بر اساس فرم بازدید نواقص را یادداشت و به شرکت‌ها ابلاغ می‌کنند. شرکت هم موظف به رفع نقص است و در صورت بی‌توجهی به اخطارها جریمه شده و امتیاز منفی برای آن شرکت در نظر گرفته خواهد شد. این روند با تمام ایراداتی که ممکن است داشته باشد تا به حال بد نبوده است و خوب ارزیابی می‌شود.
یکی از مکان‌های تفریحی و گردش‌گری در کرمان جنگل قائم است. برای حفظ کاج‌های این جنگل چه تدابیری اندیشیده‌اید؟
کاظمی: کاج‌های جنگل هم به آفت سوسک پوست‌خوار کاج مبتلا می‌شوند. سال قبل این آفت به موقع شناسایی شد و الان هم این آفت را کنترل کرده‌ایم. حدود دویست هکتار فضای سبز را برای کنترل آفت سوسک پوست‌خوار کاج تله‌گذاری کردیم، که هر کدام از این تلهها دویست هزار تومان هزینه برده است و یکی از راه‌های موثر در این زمینه بوده است.
استفاده از این تلهها تاثیر هم داشته است؟
کاظمی: بله. موثر بوده. اما باید به نکته‌ی مهمی اشاره کنم. برای کارگزاری این تلهها وقت و بودجه‌ی زیادی هزینه شده است و متاسفانه با کم‌ترین شیطنت و بی‌احتیاطی از طرف تعدادی از افراد تمام وقت، هزینه و تلاش ما از بین خواهد رفت.
شهروندان چه کمکی به شما می‌توانند بکنند؟
کاظمی: همین جا از مردم تقاضا می‌کنیم که در این کار ما را یاری کنند و در امر نگه‌داری این تلهها نهایت سعی و کوشش خود را به کار ببرند، چون گاهی اوقات دیده شده که افرادی از این تلهها به‌عنوان سیبل تیراندازی استفاده کرده‌اند و تله را از بین برده‌اند؛ از بین رفتن تلهها کار ما را متوقف می‌کند و ما دیگر بودجه‌ای جهت جایگزینی این تلهها نداریم هم‌چنین عده‌ای تلهها را از جای خود برداشته و به باغ خود برده‌اند؛ این افراد باید بدانند که این تلهها فقط در این شرایط و برای این نوع آفت کاربرد دارد، پس استفاده از آن برای باغ دیگر در عمل کاملا بی‌فایده خواهد بود.
بهروزی: در بحث نظارت بر فضای سبز ما از مردم تقاضای کمک و هم‌کاری داریم. تعدادی از افراد جامعه که زیاد در بند نگه‌داری از فضای سبز نیستند باید درک کنند که همین درخت، همین گل و چمن برای خود آن‌ها در نظر گرفته شده است و خود آن‌ها هستند که با استفاده‌یمناسب و نگه‌داری از فضای سبز از گنجینه‌ای که در دستان‌شان است محافظت می‌کنند. بحث نظارت را ما هرچقدر هم پیگیری کنیم باز هم به هم‌کاری مردم نیاز داریم و اگر موردی را مشاهده کردند می‌توانند با شماره تلفن ۱۳۷تماس بگیرند و در حقیقت همکار ما در امر نظارت باشند.
آیا برای استفاده‌ی کم‌تر از سموم شیمیایی هم برنامه‌ریزی دارید؟
کاظمی: ما هر ساله در جهت کاهش مصرف سم گام برمی‌داریم و با استفاده از انواع روش‌های (بیولوژیکی،فیزیکی،مکانیکی و...) تلاش می‌کنیم تا مصرف سموم را کاهش دهیم. در امر مبارزه‌ی بیولوژیکی که بسیار هم طرفدار این روش هستیم کفشدوزک استرالیایی را در سطح منطقه آزاد کرده‌ایم و این کار باعث کاهش مصرف سم شده است. برای کنترل کنه‌های تار عنکبوتی هم قبل از رسیدن به حد آستانه از روش آب‌شویی استفاده می‌کنیم.
آقای مهندس سیف‌الهی ، صحبت‌های همکارن‌تان را درباره‌ی نگه‌داری فضاهای سبز شنیدیم، برای شروع گفت‌وگو شما برایمان از احداث فضای سبز بگویید؟
طبق نقشه‌ی موجود، تعدادی از زمین‌های سطح شهر به‌عنوان مکانی برای ایجاد فضای سبز در نظر گرفته شده است. این مکان‌ها توسط شهرداری منطقه به‌طور کلی طراحی، اجرا و نام‌گذاری می‌شود، انتخاب و ساخت عناصر هم بر عهده‌ی شهرداری‌های مناطق است. وقتی فضای مورد نظر به فضای سبز شهری تبدیل شد این فضا در اختیار سازمان ما قرار خواهد گرفت و نگه‌داری از آن برعهده‌یما خواهد بود.
پس تمام مراحل احداث برعهدهی شهرداری‌های مناطق است؟
بله. به همین سبب ما از شهرداری مناطق تقاضا داریم که از علم روز و متخصصان استفاده کنند و تا می‌توانند فضای سبز را در بهترین حالت خود به شهروندان عرضه کنند.
بعد از این‌که فضای سبز احداث و به شما سپرده شد چه می‌کنید؟
تا سالیان گذشته حفظ و نگه‌داری کلیه بوستان‌ها برعهدهی خود سازمان بود و ما با کمک نیروهای رسمی، پیمانی و شرکتی کار نگه‌داری را پیگیری می‌کردیم. بعد از مدتی، از ما خواسته شد که کارها را به‌صورت حجمی انجام دهیم و نیروها را حجمی کنیم؛ یعنی برای هر کاری تعرفه‌ای در نظر گرفته شود و میزان پرداخت‌ها بر اساس کمیت و کیفیت کار انجام شده صورت پذیرد. بعد از ابلاغ این بخش‌نامه یک سال برای تهیه‌ی دفترچه‌ی پیمان وقت گذاشته شد، تجزیه و تحلیل‌ها انجام شد و تعرفه‌ها مشخص شد. با تهیه‌ی این دفترچه زمینه برای واگذاری به بخش خصوصی مهیا شد. البته در راستای اجرای این کار هجمه‌هایی از طرف نیروها اتفاق افتاد و اعتراض‌های زیادی شد، شرکت‌ها و ناظران تازه کار بودند. خطاها و اشتباه‌هایی انجام شد و خسارت‌هایی زده شد اما خب به همت همه‌یافراد همین خسارت‌ها و خطاها حداقلی بودند. در سال اول اجرای این تصمیم، در روند کار در بسیاری از موارد به شرکت‌ها کمک می‌کردیم تا کار انجام شود، ولی از این به بعد درباره‌یاین موضوع قاطعانه‌تر برخورد خواهیم کرد. شرکت‌ها هم باید به بار علمی و فنی خود اضافه کنند و احساس مسئولیت خود را بیش‌تر کنند، از این به بعد اگر از شرکت‌ها خطایی ببینیم علاوه بر دریافت خسارت، آن‌ها را جریمه هم خواهیم کرد.
هرساله شاهد کاشت گل‌ها و درختان در فضاهای مختلف شهری هستیم. این گل‌ها و نهال‌ها را خودتان تولید می‌کنید؟
مدتی است گلخانه‌ای تاسیس کرده‌ایم و در این گلخانه درختان مورد نیاز سازمان را بر اساس اصول و نیازسنجی‌های علمی پرورش می‌دهیم تا نیاز شهر کرمان را در این زمینه مرتفع کنیم. طی چندماه آینده کار این گلخانه به ثمر خواهد نشست و قول می‌دهیم که تولید درخت را سه تا چهار برابر افزایش دهیم.
برای افزایش سرانه‌ی فضای سبز شهر چه برنامه‌ای دارید؟
سرانه‌ی فضای سبز در شهر کرمان برای هر فرد هجده متر است و در حال حاضر نیازی به اضافه کردن این فضا نداریم و باید روی حفظ و ارتقای کیفیت این فضاها کار کنیم.
آیا برای انجام شدن کارهای عمرانی در سطح شهر، اجازه‌ی قطع درخت را می‌دهید؟
در بحث اصلاح و قابل استفاده کردن فضای سبز یا انجام دادن پروژه‌های عمرانی تحت هیچ عنوان راضی به قطع درخت نخواهیم شد. تا جایی که امکان داشته باشد درخت را سرجای خودش حفظ می‌کنیم. در مرحله‌ی بعد درخت را جابه‌جا خواهیم کرد آن‌هم به ناچار، اما اگر جایی هم دیگر راهی برای حفظ درخت نداشتیم و مجبور به قطع درخت شدیم، معادل آن درخت را دوباره خواهیم کاشت.
برای مشارکت دادن شهروندان در افزایش و حفظ فضاهای سبز چه طرح‌هایی دارید؟
شهرداری چندین طرح را در دست اجرا دارد، طرح محله‌ی سبز را که دوستان توضیح دادند، در این. طرح کوچه‌ها و پیرامون خانه‌ها را زیبا می‌کنیم. با اجرای این طرح خانه‌ها و کوچه‌ها سرسبز می‌شوند. این درختان علاوه بر زیبایی شهر، در سلامتی روح و جسم هم بسیار موثرند. طرح محله‌ی سبز از طرح‌های نمونه‌یکشوری است و در میان طرح‌ها مقام اول را به دست آورده است. این طرح به آب زیادی هم نیاز ندارد. در طرح اداره‌ی سبز هم برای ساخت فضای سبز در ادارات و ارگان‌ها فعالیت کرده‌ایم و مشاوره و اجرا را برای این ادارات به‌صورت رایگان انجام داده‌ایم.
سخن آخر...
در مجموعه‌ی سازمان فضای سبزی شهری ما همیشه سعی کرده‌ایم تا بهترین خدمات را در مناسب‌ترین زمان به مردم ارايه دهیم، در این سازمان قصور و خطاهایی وجود داشته و دارد اما کوتاهی و کم کاری نداشته‌ایم. در خیلی از اوقات بودجه‌ی در نظر گرفته شده کفاف هزینه‌های ما را نمی‌دهد و ما با کمبود بودجه هم مواجه هستیم اما با این وجود نهایت تلاش خود را برای تقدیم فضای سبز زیبا به همشهریان می‌کنیم.
نجمه کامیابی
فاطمه مهدی‌زاده
