این یادداشت به ضرورت حفظ ایمنی سرمایه‌های تاریخی شهر، نظیر بازار تاریخی شهر کرمان می‌پردازد.
تصور کنید روزی را که به‌دلیل سهل‌انگاری و بی‌مسولیتی ما انسان‌ها، گنبد با شکوه «جبلیه» فرو ریزد، باغ زیبای شاهزاده ماهان، به خاطره‌ها بپیوندد و از میدان «ارگ» و «بازار تاریخی» کرمان، جز عکس و خاطره‌ای باقی نماند.
بی‌گمان، حتی تصور نابودی این بناهای تاریخی کرمان هم دردناک است، همانطور که سال‌ها پیش، وقتی بلای طبیعی زلزله، ارگ تاریخی و باشکوه بم را تخریب و آوار کرد، نه‌تنها فقط ما، بلکه تمام جهانیان را به بهت و حیرت و افسوس واداشت.
همین شرایط و خطرات طبیعی و غیرطبیعی است که برای نهادهای مرتبط با حفظ آثار ملی و تاریخی در حوادث، (مانند سازمان آتش‌نشانی و خدمات ایمنی شهرداری‌ها)، دغدغه ایمنی اماکن تاریخی، قدیمی و باستانی، به یکی از اصلی‌ترین دغدغه‌ها، تبدیل می‌شود.
روز جهانی محوطه‌ها و بناهای تاریخی هرساله در تاریخ ۱۸ آوریل (۲۹ فروردین) برگزار می‌شود؛ روزی نمادین برای یادآوری اهمیت حفاظت از میراث فرهنگی و تاریخی و فرصتی برای آگاهی‌بخشی عمومی و مسولیت سازمان‌های متولی حفاظت از ابنیه تاریخی، نسبت به ارزش این آثار.
یکی از این سازمان‌ها که مسول حفاظت از آثار ملی و تاریخی است، سازمان آتش‌نشانی و خدمات ایمنی شهرداری کرمان است، سازمانی که اکنون نگران تخریب بازار تاریخی شهر کرمان به عنوان شناسنامه شهر کرمان است.
خطر بزرگی که بازار تاریخی را تهدید می‌کند، مسولین سازمان آتش‌نشانی را به فکر ایجاد یک ایستگاه آتش‌نشانی در بازار داشته است، آنهم به این دلیل که اگر آتش‌سوزی در شرایط فعلی در بازار رخ دهد، امکان تخریب بخش‌هایی از این بنای ارزشمند و تاریخی وجود دارد.
نکته مهم در ایجاد شرایط ایمن برای حفظ آثار تاریخی، تلاش برای سالم نگه‌داشتن این بناهای بزرگ بشری است.
در کنار توجه فرهنگی به مقوله میراث فرهنگی و تاثیر آنها بر راه و روش زندگی آینده، سلامت فیزیکی و سخت افزاری این اماکن، مهمترین دغدغه متولیان پاسداشت میراث تاریخی و فرهنگی هر کشور است و در همین شرایط است که دغدغه ایمنی اماکن تاریخی، قدیمی و باستانی به یکی از اصلی‌ترین دغدغه‌های نهادهای یادشده، نظیر سازمان آتش‌نشانی تبدیل می‌شود.
مراقبت از تاریخ و میراث شهر یک وظیفه همگانی است
وجود ساختمان‌ها و دیگر آثار تاریخی در یک شهر، اگرچه سرمایه بسیار بزرگی است اما مهمتر از آن، نگهداری و حفظ این آثار است، که بتوانیم آنها را برای آیندگان به یادگار بگذاریم تا آنان نیز از این پیشینه تاریخی بهره‌مند شوند.
در بسیاری از کشورهای پیشرفته دنیا برنامه‌های خاصی برای حفظ این سرمایه‌ها وجود دارد که مرور برخی از آنها خالی از لطف نیست.
موزه‌ها و سازه‌های تاریخی و سنتی بر اساس دستور العمل‌های ایمنی مصوب، مجهز به آخرین سیستم‌های اعلام و اطفای اتوماتیک بوده و سیم کشی‌های برق آن نقاط، به‌طور دائم کنترل می‌شود.
لوازم و وسایلی که در آنها چیده می‌شود دارای حداقل بار اشتعال است و اگر آن مکان موزه باشد، حتی گاهی در اطراف آثار خاص، پرده‌های مقاوم در برابر حرارت نصب می‌شود.
تمام ساختمان یا اثر تاریخی، با دوربین‌ها و سیستم‌های مداربسته، کنترل می‌شود و نگهبانان با این سیستم‌ها و نحوه کار با آنها، آشنایی کامل دارند و ایستگاه آتش‌نشانی، با تجهیزات و امکانات لازم، در کنار این بناها، ایجاد شده و آماده خدمت‌رسانی است.
مالکان، امانت‌دار تاریخ
روی دیگر این ماجرا، عدم توجه برخی مالکان شخصی این سازه های تاریخی همچون بازار تاریخی کرمان به وضعیت ایمنی است. موضوعی که به واسطه وجود سازه های پرتعداد تاریخی در نقاط مختلف شهرمان کرمان، امری بدیهی و البته ایمن‌سازی آن لازم است.
بسیاری از ساختمان‌های سنتی و تاریخی به بهانه.های مختلف از جمله داشتن مالک شخصی، نداشتن بودجه و یا به‌دلیل وضعیت «در دست اقدام بودن» به حال خود رها شده و هر لحظه ممکن است یک حادثه، آنها را از بین ببرد.
بازار تاریخی کرمان به‌عنوان زیباترین و طولانی‌ترین بازار سرپوشیده کشور، با بسیاری از ابنیه‌های تاریخی که در جهان سرآمد هستند، رقابت می‌کند. این بازار در سال‌های اخیر بارها شاهد حادثه‌های آتش‌سوزی، و حتی چند آتش‌سوزی گسترده بوده است که به لطف خدا هر بار هم با عملیات سریع آتش‌نشانان از خسارت جدی و تخریب آن جلوگیری شده است؛ هرچند در حادثه آتش‌سوزی «کاروانسرای جر»، به‌دلیل گسترش آتش‌سوزی، این کاروانسرا تخریب شد و برای همیشه از بین رفت. این که در بازار تاریخی کالاها در بدترین شرایط انبار می‌شود و بدون رعایت اصول ایمنی و با چیدمان غیراصولی اجناس و کالاهای سنگین، ایستایی ساختمان به مخاطره انداخته شود، حاکی از بی‌توجهی به اینگونه اماکن است و اگر ایستگاه آتش‌نشانی ویژه بازار تاریخی کرمان، هرچه زودتر راه‌اندازی نشود، متاسفانه با توجه به وضعیت بحرانی و تغییر ماهیت حوادث، ممکن است شاهد عواقب ناگواری در این بازار تاریخی باشیم.
وقتی ما به مکانی مانند بازار تاریخی توجهی نداشته باشیم چگونه به سایر اماکن تاریخی شهر رسیدگی می‌کنیم؟
بازار تاریخی کرمان و میدان تاریخی «ارگ» وضعیتی خاص دارد؛ بازاری با پذیرش جمعیتی چندهزار نفری در هر شبانه‌روز و البته ثبت شده به لحاظ تاریخی و ملی. محدوده‌ای که اگر توجه ویژه‌ای به ایمن سازی آن نشود، می‌تواند روزی به بحران جدی برای بازسازی تبدیل شود.
به فکر تاریخ‌خوانی آیندگان باشیم
حادثه، آخرین مرحله عدم رعایت اصول ایمنی است و فرجام هر بی‌احتیاطی حادثه خواهد بود. یک مکان قبل از اینکه درگیر حادثه شود مجموعه‌ای از بی‌احتیاطی را به خود دیده است و آتش‌سوزی و حادثه پایان کار است. در این مواقع آتش‌نشانان در مرحله پایانی وارد عمل می‌شوند و زمان طلایی حضور آتش‌نشانان خائز اهمیت است .
و در نهایت اینکه مراقب باشیم که با کوتاهی در امور محوله با دستان خود شناسنامه خود را نسوزانیم و اجازه دهیم تا آیندگان، گذشته خود را تماشا کنند.
رسول جهانشاهی
